Bir grup gökbilimci, ESO'daki (European Southern Observatory) Very Large Telescope üzerindeki SPHERE adlı enstrümanı kullanarak, üçlü-yıldız sistemi içinde geniş bir yörüngede dolanmakta olan bir gezegen keşfettiler. Bu özelliğe sahip, keşfedilen ilk gezegen olan HD 131399; kendinden beklenenin aksine stabil bir yörüngede dolanmaya devam ediyor. Beklenen bir durum olarak düzensiz kütle-çekim ilişkilerinden dolayı sistemden dışarı çıkması muhtemel olan gezegenin belirli bir yörüngede dolanmakta olduğu, Science dergisinde yayımlanan çalışmada elde edilen sonuçlardan birisi olarak açıklandı.
Sistemden çıkmayıp bir de hala hayatına devam etmekte olan bu gezegen ve üçlü-yıldız sistemi, bu tip sistemlerin olasılık hesaplarına göre daha önce sanılandan daha fazla sayıda mevcut olabileceğine işaret ediyor. Akıllara, Star Wars'tan Luke Skywalker'ın memleketi olan iki yıldızlı Tatooine'i getiren keşif; bundan çok daha egzotik bir sistemin varlığını ortaya koymuş oldu. Öyle ki; yeni gezegendeki bir gözlemci mevsime göre (yapılan hesaplara göre her biri insan ömründen uzun olan) ya sabit bir gün ışığını tecrübe edecek ya da her gün 3 yıldızın da doğuşunu ve batışını görebilecektir.

Şili'deki ESO'ya ait Very Large Telescope (VLT)  ile direkt gözlemler gerçekleştiren araştırma ekibi; HD 131399Ab gezegeninin bilinen hiçbir gezegene benzemediğini ve çoklu-yıldız sistemleri içinde en parlak yıldızlara sahip olduğunu gösterdi. Doğal olarak karmaşık ve değişen kütleçekim kuvvetlerinden dolayı stabil olmayan yörüngeye sahip olması beklenen yeni gezegen, nadir bir özellik olarak sabit bir yörüngeye de sahip.



Dünya'dan yalnızca 320 ışık yılı uzaklıkta Centaurus takım yıldızının içinde bulunan HD 131399Ab gezegeni 16 milyon yaşında. Direkt olarak gözlemlenebilen az sayıda öte-gezegenden birisi olan bu gezegen aynı zamanda bugüne kadar keşfedilmiş en genç gezegenlerden birisi olma özelliğini taşıyor. Dört Jüpiter kütlesine sahip olan bu gezegen yaklaşık 580 santigrat derece sıcaklığa sahip. Bu özellikleri de onu, direkt olarak gözlemlenebilen en soğuk ve en az kütleli gezegenlerden birisi konumuna getiriyor.

Yapılan tetkiklere göre gezegenin yörüngesinin yarısı boyunca -ki 550 Dünya yılına eş bir süre alıyor- gökyüzünde üç yıldız da (ikisi daima birbirine yakın konumda olarak ve diğer üçüncüden uzaklıkları değişecek biçimde) görülüyor.

Araştırma ile imza atılan ilklerden birisi de, VLT üzerindeki SPHERE enstrümanı ile ilk kez bir öte-gezegen keşfedilmiş olmasıydı. SPHERE enstrümanı kızılötesi (infrared) ışığa duyarlı ve böylelikle genç gezegenlerin ısısal imzalarını yıldızlardan gelen engelleyici ışığı bloke ederek tespit edebiliyor.Detaylı bir yörünge ve yıldızlara göre konum haritası için uzun dönemli gözlemlerin yapılması gerekse de, şu ana kadarki incelemelerin desteklediği bir senaryo mevcut : en parlak yıldız (HD 131399A) Güneş'imizden yüzde 80 daha büyük ve diğer daha küçük yıldızlar da (B ve C) bu devin yörüngesinde dolanıyorlar.  Bu yörüngelerin yarıçapı yaklaşık 300 Dünya-Güneş arası mesafeye (300 ab- astronomik birim) eşit. Bununla birlikte B ve C yıldızları da birbirinin etrafında (yaklaşık 10 ab uzaklıkta) dolanma hareketi gerçekleştiriyor.

Bu senaryoya göre, HD 131399Ab gezegeni A yıldızının etrafında 80 astronomik birim uzaklıkta dolanmaya devam ediyor. Bu mesafe Plüton'un Güneş'e uzaklığının iki katına yakın bir uzaklıta olduğu anlamına geliyor.

Bununla birlikte farklı uzaklıkları temel alan yörünge senaryolarının da mümkün olabileceğini belirten araştırmacılar, her halükarda sistemin uzun dönemli gözlemler gerçekleştirmeye uygun bir stabiliteye sahip olduğunu açıkladı. Araştırmacılara göre; eğer gezegen büyük yıldızın etrafında daha geniş bir yörüngede dolanıyor olsaydı sistemin dışına kaçabilirdi. Bilgisayar simülasyonları da, yukarıda bahsedilen senaryonun stabil bir sisteme izin verdiğini, biraz değiştiğinde ise bu stabil yapının bozulabileceğini gösteriyor.

Böyle çok yıldızlı ekstrem sistemler araştırmacıların gezegenlerin oluşumuna dair nasıl ve neden gibi sorularını cevaplandırmalarını sağlayacak bilgiler kazandırabiliyor. Yine keşif sayesinde yapılan analizlere göre, tek yıldızlı sistemler kadar bu tip çok-yıldızlı sistemlerin de çokça mevcut olabileceği öngörülüyor.

---

Kaynak : European Southern Observatory, A Surprising Planet with Three Suns, 7 Temmuz 2016, https://www.eso.org/public/news/eso1624/

Makale Referans : Jean-Luc Beuzit et al. Direct imaging discovery of a Jovian exoplanet within a triple-star system. Science, July 2016 DOI: 10.1126/science.aaf9671

---