Bizlerin de içinde yer aldığı İri Kuyruksuz Maymunlar ailesinin (ape, Hominidae) şimdiye kadar insan dışında bilinen altı türü bulunuyordu: Şempanze, bonobo, doğu gorili, batı gorili, Sumatra orangutanı (Pongo abelii) ve Borneo orangutanı (Pongo pygmaeus). 2 Kasım 2017’de uluslararası bir ekibin Current Biology’de yayınlanan raporu  20 yıllık bir keşfin ardından aileye tam 180 yıl sonra yeni bir orangutan türünü, Tapanuli orangutanını (Pongo tapanuliensis) ekliyor.

Her ne kadar medyada “yeni keşfedilen orangutan” şeklinde haberler yayınlanıyor olsa da türün keşfi oldukça eskiye dayanıyor. Raporda belirtildiği üzere 1939’da bir araştırmacı Sumatra adasındaki Toba Gölü’nün güneyinde yalıtık bir orangutan topluluğu(popülasyonu) bulunduğundan ilk defa bahsetti. Ancak 1997’de bu makaleyi keşfeden antropolog Erik Meijaard öncülüğündeki bir grup bilim insanı ilk defa Batang Toru ormanlarındaki bu grubu araştırmaya gidene kadar bu bölgede orangutanların varlığından bilim insanları haberdar değildi. Bölgede yaşayan köylüler ölü bir dişi orangutanın kalıntılarını gösterdiler, bölgede bulunan yerleşime dair kanıtlarla birlikte bir popülasyonun varlığı doğrulandı. Ancak keşfedilen farklılıklar yeni bir türü tanımlamak için yetersizdi. 2013’te köylülerin öldürdüğü yetişkin bir erkek orangutan vücudu araştırmacılara sağladığı bozulmamış iskelet ve dokular başlıca kanıtı oluşturdu.   

Araştırmacılar bu iskeletin müzelerdeki 33 orangutan örneği ile karşılaştırılması sayesinde bu orangutanların küçük kafası, daha düz yüzü ve kıvırcık kıllarıyla kuzey Sumatra’daki ve Borneo’daki kuzenlerinden farklı olduğunu gösterdiler.

Üç Evrimsel Soy Genetik Olarak da Tanımlandı

37 orangutanın genom dizilemeleri sayesinde elde edilen veriler, morfolojik ayrımı genetik olarak da doğruluyor ve üç türün evrim ağacını ortaya koyuyor. Görsel 2'de (aşağıda) basitleştirilmiş halini görebileceğiniz bu ağaca göre yeni keşfedilen Tapanuli orangutanları Toba Gölü’nün kuzeyindeki Sumatra orangutanlarından yaklaşık 3.4 milyon yıl önce ayrılıp yeni bir türe evrimleşmeye başladılar. Şimdiye kadar bilinen aksine Borneo adasındaki orangutanlar ise Toba'nın kuzeyindeki Sumatra orangutanlarından değil en fazla 700 bin yıl önce Tapanuli orangutanlarından ayrıldılar. Bu Tapanuli orangutanlarının Pongo cinsi içinde en eski evrimsel hatta sahip olan tür olduğunu gösteriyor. 

Soyları Tehlike Altında

Endoneyalı ve uluslararası bilim insanları tarafından yapılan yakın zamandaki araştırmalar Tapanuli popülasyonunun 800 bireyden fazla olmadığını gösteriyor ve araştırmacılar birinci önceliğin türü korumak olduğunu belirtiyorlar. Sıkça gündeme gelen palm yağı plantasyonlarının yanı sıra yasa dışı yol inşaatları, insanların öldürmesi, hayvan ticareti gibi tehditler bulunuyor. Eli kulağında başka bir tehdit ise inşaası planlanan yeni barajın su altında bıraktığı alanlar yüzünden popülasyonunun %8'ini tehdit ediyor olması. Bu tehditler yeni tanımlanan türü ailemizin (iri kuyruksuz maymunlar) yok olma riski en yüksek üyesi haline getiriyor. 

---

Kaynaklar:

 İlgili makale: Alexander Nater et al. Morphometric, behavioral, and genomic evidence for a new orangutan species. Current Biology. November 2, 2017. DOI:10.1016/j.cub.2017.09.047

 April Reese'in Nature'daki haberi: Newly discovered orangutan species is also the most endangered: Nature News & Comments

Jeanna Bryner'ın LiveScience'taki haberi: New Orangutan Species Is World's Most Endangered Great Ape

 Zurich Üniversitesi'nin (UZH) basın bülteni: UZH - UZH Anthropologists Describe Third Orangutan Species

 AAAS, EurekAlert!'in haberi: Newly discovered orangutan species is 'among the most threatened great apes in the world' | EurekAlert! Science News

---