Post Author Avatar
Baran Bozdağ
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör

Plüton için yeniden yazılmakta olan doğum senaryosu 'sıcak başlangıç' için oldukça güçlü veriler elde eden bilim insanları Nature Geoscience'ta yayımlanan makalede, Plüton'un kökenine dair geleneksel görüşler ile ters düşen bir bakış açısı ve uyumlu gerekçelerini yayımladı. Bu geleneksel bakışa göre, Plüton başlangıçta donuk buzul ve kaya topu olarak Güneş'ten çok uzakta Kuiper Kemeri sınırında bir yörüngede oturmakta olan bir cisimdi. Yinu bu koşullar altında radyoaktif bozunum dolayısıyla oluşan ısının buzulları erittiği ve yüzeyaltı okyanuslarının oluşumuna sebep olduğu bu geleneksel görüşün teorik sonuçları arasında yer alıyordu. 

Uzun yıllar Plüton'un termal evriminin ve bir okyanusun bugüne kadar ulaşmasını sağlayıp sağlayamayacağı hakkında görüşler öne sürülürken şimdi artık NASA'nın New Horizons misyonu sayesinde elimize ulaşan Plüton fotoğrafları ile gördüklerimizi termal evrim modelleri ile karşılaştırma şansı buluyoruz.

Su donarken hacmi artar çünü +4 santigratta su minimum hacminde en yüksek yoğunluğundadır. Bu nedenle Plüton için soğuk ve sıcak başlangıç senaryoları farklı tektonik hareketleri ihtiva ederken Plüton'un yüzey şekillerinin modellemelerinde tamamen farklı oluşumları öngörüyordu. Araştırmacılardan Carver Bierson'a göre eğer soğuk bir başlangıçtan sonra ergime başlamış olsaydı Plüton'un hacim kaybetmesi dolayısıyla sıkışma hareketlerinin sonuçlarını yüzeyde görmemiz gerekirdi. Ancak eğer tam tersi biçimde tahmin edilenden daha sıcak bir başlangıçta 'donma' daha sonra gerçekleşeceğinden hacim artışı yani yüzey şekillerinde genleşme etkilerinin görülmesi gerekir.

Elde edilen görsel kanıtların genişleme hareketine inayet ettiği ancak sıkışma yönünde bir yüzey özelliği gözlemlenmediği belirtilirken Plüton'un sıcak bir başlangıç yapmış olmasının daha muhtemel olduğu ortaya çıkarıldı. Ancak bu noktada bir anlamda kafa karıştırıcı bir durum var. O da şu ki; eğer Plüton soğuk bir başlangıç yapmış ise bu durumda termal evrim sürecinde önce buradaki buzulların erimesi  daha sonra yüzey altı okyanuslarının tekrar donması gerekirdi (çünkü Plüton şu an soğuk). Bu da bir jeolojik kronoloji içinde yüzey şekillerinin daha eski olanlarının sıkışma özelliği gösterirken sonrakilerin genleşme sonucu oluşmuş olması gerekirdi. Bu da yüzey şekillerinin oluşum zamanlarının tam olarak bilinmesini zorunlu kılıyor.

Ancak sıcak başlangıç senaryosuna göre bu gökcismindeki donma olayının başlangıçtan bu yana sürmekte olduğunu ve üzerinde yalnızca genleşme yönünde yüzey özellikleri görülmesi gerektiğini gösterir. Elbette eski ve yeni oluşumları ayırt etmek son derece zor ancak yüzey tektoniğinin eski veya yeni olmaktan bağımsız olarak safi genişleme hareketi sonuçları olarak karşımıza çıktığı görülüyor. 

Bunu doğrulayacak soru ise şu: acaba başlangıçta Plüton'a sıcak bir başlangıç verebilecek kadar enerji mevcut muydu? Bunun için de iki temel enerji kaynağı olabilir; bunlardan birincisi kayaların içindeki radyoaktif elementlerin bozunumları dolayısıyla yaydıkları ısı ve yeni bir protogezegenin oluşumu sırasında kendine yeni materyalleri katan kütleçekimsel enerji salınımı.

Konunun netlik kazanabilmesi için Bierson'un yaptığı hesaplara göre tüm kütleçekim enerjisi ısı olarak gezegenin bünyesinde hapsedilebilse idi tabii bir biçimde sıvı okyanuslar başlangıçta mevcut olabilirdi. Ancak pratikte bu mümkün değil çünkü, gravitasyonel enerji doğası gereği yüzeyden dışa doğru salınmaktadır. Bu da akıllara şu soruyu getirdi; acaba Plüton başlangıçta kendisini oluşturan malzemeleri ne hızda toplamaktaydı?

Eğer çok yavaş ise, o zaman bu malzemelerin radyasyonu uzaya kaçabilecek zamanı bulmuş olabilirdi. Ancak eğer yeterince hızlı bir akresyon yani oluşum (bir araya gelme) var ise o halde radyasyon kaçamayacak ve ısıyı Plüton'un bünyesine hapsedecekti. Elbette görülecektir ki; bu da Plüton'un termal evriminin kalbini oluşturacak.

Bunun üzerine yapılan hesaplar Plüton'un 30.000 yıldan daha kısa bir sürede oluştuğunu gösterirken bu da sıcak başlangıç senaryosunun direkt delili sayılabilir. Bunun yerine akresyon birkaç milyon yıl alan bir hadise olsaydı sıcak başlangıçın mümkün olması için dev bir 'ısı hapsedici' olaya veya çarpışmaya ihtiyaç duyulacaktı.

Yeni bulgular, Plüton'un da sınırında gezinmekte olduğu Kuiper kemeri nesneleri için de benzer senaryonun doğru olabileceğine işaret ediyor.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir