Yavaş lorisler birçok farklı türü ile Nycticebus cinsini oluşturan gececi nemli burunlu primatlardır. 2012 yılına kadar keşfedilmiş olan tüm türleri ise IUCN RED LIST'e girerek soyu tükenme tehlikesi altında olan hayvanlar listesine katıldı. Bunun temel sebepleri arasında, egzotik ev hayvanı edinme modası, yaşadıkları bölgelerin daraltılması, parçalanması ve geleneksel tıp alanındaki talep bulunuyor.

En yakın akrabaları Güney Hindistan'da yaşayan ince lorisler (slender lorises), bilinen en uzak 'yakın' akrabaları ise Madagaskar'daki lemurlardır. Genetik olarak bu çözümlemeler kolaylıkla yapılabiliyor olsa da, Loris'lerin evrimsel tarihi hakkında - gerek yetersiz fosil kaydı, gerekse moleküler saat çalışmalarının tutarsız sonuçlarından dolayı - çok az şey bilinmektedir.

Cinse ait türlerin kol ve bacak uzunlukları genel itibariyle birbirine eşit boyda olması, türe bağlı olarak değişen farklı tüy rengi paternlerine sahip olmaları, büyük gözleri, küçük burunları ve yuvarlak hatlı yüz yapıları bilinen morfolojik özellikleri arasında yer alıyor.

El ve ayaklarının tutma kavrama adaptasyonları sayesinde bir dala uzun süre dengeli şekilde tutunabilmekte veya asılı kalabilmektedirler. Cins, lorisit primatlara özgü ve memeliler arasında pek de sık görülmeyen 'zehirli ısırıklara' sahip. Kollarındaki bir bezden çıkan salgıyı yalayarak ağızlarındaki tükürükle birleştirdiklerinde zehir elde ediyorlar. Bu adaptasyonları sayesinde avcılarını uzak tutuyor ve kürklerine uygulayarak yavrularını da koruma altına alıyorlar.

'İnsanlar' dışında bilinen avcıları arasında yılan, kartal , şahin ve orangutan bulunuyor. Saldırı altında olduklarında tamamen hareketsiz hale geçen yavaş lorisler, normalde de çok yavaş ve temkinli hareket ediyor, çok zayıf sesler üretiyor. Sosyal yaşamları hakkında çok şey bilinmese de, koku takibi ile ve koku izi bırakarak haberleştikleri gözlemlenen bulgular arasında yer alıyor.

Yavrularını anne veya baba taşıyabildiği gibi dalların üzerine de güvenle bırakabiliyorlar. Genel olarak beslenme düzenlerinin bir kısmında bitki ve meyveler oluştururken, geri kalan kısmında ise küçük hayvanlar, böcekler gibi avları bulunuyor. Kısacası yavaş lorisler hem etçil hem otçul (omnivor) bir diyete sahipler. Bu değişken diyeti belli adaptasyonlarla sürdürüyorlar : kör bağırsaklarının büyük olması kompleks karbonhidratları (nişasta, selüloz) sindirmelerini, kısa onikiparmak bağırsakları ise zehri vücutta çok tutmadan atmalarını sağlıyor. Gece boyu vakitlerinin beşte birini beslenmeye ayıran loris'ler aynı zamanda da geceleri mobil halde geziniyorlar.

İri Gözler

Gececi olmalarının önemli bir sebebi olarak sahip oldukları düşük ışıkta iyi görme adaptasyonu bulunuyor. Gözlerindeki yansıtma tabakası olarak bilinen tapetum lucidum katmanı ışığı yüksek oranda yansıtıyor. Buradan yola çıkarak özellikle gündüz ve yüksek ışıklı zamanlarda bulanık bir görüşe sahip olduklarını söylemek yanlış olmayacaktır. Büyük göz küreleri düşük ışıkta daha çok ışık toplamalarını sağlayarak, hali hazırda tek rengin tonlarını gören yavaş lorislerin yine gece daha iyi bir görüşe sahip olmalarını sağlıyor. Opsin genleri bulunmayan bu primatlar, monokromatik bir görüşe sahip ve mavi ve yeşil gibi düşük dalgaboyundaki ışıklar dışındaki renklerden herhangi birinin tonlarını görüyorlar.

Lorisoitlerin afrika'da evrimleştiği ve bir grubun Asya'nın içlerine doğru hareket ederek slender loris ve bugün yaygın olarak bildiğimiz yavaş lorislere türleştiği düşünülüyor. Yavaş lorisler Kuzeydoğu Hindistan ve Bangladeş'ten başlayarak güneydoğu Asya'ya kadar uzanan geniş bir alanda yaşıyor. En eski fosil kayıtlarının Tayland'da 18 milyon, Pakistan'da 16 milyon yıl öncesine ait olduğu bilinen bu cinsin, 10 milyon yıl önceden başlayarak bugünkü türlerini oluşturmak üzere evrimine devam ettiği hesap edildi. (4)

Yavaş lorisler, 1 metreden 12 metreye kadar değişen derinlikte oyuklar açabilir, buralardan besinlerini bulabilir ve oyuklarda zamanlarını geçirebilirler. Kılcal damarlarının özel bir organizasyonu sayesinde güçlü bir şekilde bir dala tutunup saatlerce his kaybı yaşamadan durabilirler.

Davranışsal Özellikleri

Yavaş lorisler gün içinde uyuyup, geceleri de genellikle yalnız yaşamayı seçiyorlar. Erkekleri dişilerine göre daha büyük yaşam alanına hakim oluyor ve genel sosyal yaşamları hakkında çok az şey bildiğimiz lorisler, diğer bir yavaş hareket eden gececi primat olan potto'larla benzer bir yaşam şekline sahip. Haberleşme prosedürlerinin temelinde zayıf ve dostane nitelikte çıkardıkları ses yerine, idrar kokusu bırakmaları ve/veya bu kokuyu takip etmeleri bulunuyor.

Kollarında aksilla'larına yakın bir yerde bulunan brakiyal (kol ile ilgili) bezlerden salgılanan salgıyı yalayarak ağızlarında bu sıvıyı zehire dönüştüren yavaş lorisler, ağır hareket etmeleri, küçük boyutları gibi özelliklerinden dolayı kolay av olmaktan da kurtulmuş oluyorlar. Zehir insanlarda yarattığı anafilaktik etkilerden (hızlı bir dizi alerjik reaksiyonlar) dolayı ölümcül olarak anılıyor. Tüm memeliler arasında yalnızca bu türe ait olan zehir salgılama özelliği ile, yavrularını dalların üzerinde - onları bu zehir ile yaladıktan ve zehri yavrularının kürklerine işledikten sonra - rahatlıkla bırakarak gezinip avlanabiliyorlar.

Son zamanlarda çok sayıda izlenen, hatta çoğunlukla sevimlilikle anılan gıdıklama videolarında ise yanlış bir algı olduğu düşünülüyor. Videolarda kollarını ağır bir şekilde ve gıdıklandıkça daha fazla kaldıran yavaş lorisler; primatolog Anna Nekaris'e göre pasif savunma mekanizmalarını kullanıyor, gıdıklamayı tehlike olarak algılayarak korkuyor ve bundan korunmak istiyor.

Vahşi Ticaret

Bilimsel alanlardaki yazılarda bulunması pek de doğru olmayan sıfatlandırmaların, bu yazı ve bu alt başlık özelinde geçersiz olduğu ve ticaretin doğası gereği vahşi nitelendirmesinin doğruluğu açıkça görülebilir. Şu ana kadar yavaş lorisler ile ilgili yanlış algıların doğrulanması, hayvan edinme güdüleri ile artan hayvan ithalatlarının bilançolarının ortaya çıkması bu tanımlamanın doğruluğunu bir kez daha gözler önüne serecektir.

Hiçbir (lokal veya genel) anestezi olmadan - kesici dişleri başta olmak üzere - dişleri çekilen, bu sebepten ötürü enfeksiyon kaparak ölen; çok sayıda hayvanın kapalı kutularda taşınmasından dolayı ölen, yukarıda da belirtilenin aksine ticaretleri sırasında gündüz uyuyamadıklarından gözlerinden büyük rahatsızlık çeken yavaş lorisleri görüp, bu ticaretin sonuçlarını hepimiz tekrar gözden geçirip bir dur demeliyiz..!



Bu işkenceyi durdurmak için kampanyaya katıl

---

Kaynaklar :  1.  Webcitation.org, The eyes may be cute but the elbows are lethal, www.webcitation.org/5vb9EUVYe

2. Schulze, H. (11 July 2008). "Nutrition of lorises and pottos". Loris and potto conservation database. güncellenme -  3 January 2011

3. Ankel-Simons, F. (2007). Primate Anatomy (3rd ed.). San Diego, California: Academic Press.

4. Flynn, L.J.; Morgan, M.E. (2005). "New lower primates from the Miocene Siwaliks of Pakistan". In Lieberman, D.E.; Smith, R.J.; Kelley, J. Interpreting the past: Essays on human, primate, and mammal evolution in honor of David Pilbeam. Brill Academic Publishers. pp. 81–101

5. Nekaris, K.A.I.; Munds, R. (2010). "Chapter 22: Using facial markings to unmask diversity: the slow lorises (Primates: Lorisidae: Nycticebus spp.) of Indonesia". In Gursky-Doyen, S.; Supriatna, J. Indonesian Primates. New York: Springer.

---