Oxford Üniversitesi'nden Ruth F. Itzhaki, Frontiers in Ageing Neuroscience dergisinde yayımlanan makalesinde, uçuktan sorumlu olan herpes virüsünün, Alzheimer hastalığına da neden olabildiği sonucuna ulaştığını açıkladı. Ayrıca, şiddetli herpes enfeksiyonları olan hastalarda antiviral ilaçların, ileri yaş bunaması riskini önemli ölçüde azalttığını gösteren yeni veriler sundu.

Alzheimer Hastalığının HSV1 Kuramı

Herpes virüsleri, bulaştıkları insanların nöronlarında ve bağışıklık hücrelerinde ömür boyu kalır. Kişi stres ya da hastalık nedeniyle güçsüz düştüğünde, uçuk adını verdiğimiz kabartılar şeklinde etkinleşip yüzeyde belirirler. İleri yaşlara ulaşan insanlar arasında Herpes Simplex Virüsü 1'i (HSV1) bünyesinde taşımayan çok az kişi vardır.

Peki acaba bizim uçuk olarak gördüğümüz yeniden etkinleşme evrelerinde, beynimizdeki enfekte olmuş nöronlarda neler oluyor? "HSV1, Alzheimer hastalığı vakalarının yarısından fazlasının nedeni olabilir," diyor Manchester Üniversitesi'nde 25 yıl boyunca bağlantı olasılığını araştıran Itzhaki. Önceki çalışmalarından birinde, Alzheimer hastalığı riskini artırdığı bilinen bir gen varyantı olan APOE-ε4 taşıyıcılarında, uçuğa daha sık rastlandığını göstermişti.

Prof. Itzhaki, çeyrek asırlık çalışmalarına dayanarak, Alzheimer hastalığının HSV1 kuramını şöyle açıklıyor: APOE-ε4 taşıyıcılarının HSV1 ile enfekte olmuş olan beyin hücrelerinde, yeniden etkinleşme daha sık ve daha zararlı oluyor; bunun sonucunda biriken hasar Alzheimer hastalığının gelişimini tırmandırıyor.

Enfekte Hücrelerde Plak ve Düğüm Proteinleri Birikiyor

Az sayıda ülke, bu kuramı sınamak için gereken nüfus verilerini topluyor; örneğin antiviral tedavilerin bunama riskini düşürüp düşürmediğini anlamak gibi. Ancak Tayvan'da araştırmacılar tam olarak bunu yaptı. Ülke nüfusunun %99,9'u Ulusal Sağlık Sigortası Araştırma Veritabanı'na kayıtlı ve bu veritabanı mikrobiyal enfekeksiyonlar ve hastalıklarla ilgili bilgileri yoğun olarak toplamış bulunuyor.

2017-2018 yıllarında, yaşa bağlı bunamanın (Alzheimer hastalığı yaşa bağlı bunamanın başlıca nedeni olarak biliniyor) gelişimi ve HSV ya da VZV (su çiçeği virüsü) enfeksiyonu belirtilerini alenen gösteren hastaların tedavisi üzerine Tayvan verilerine dayanan üç ayrı çalışma yayımlandı. Sonuçlar çarpıcı idi: HSV ile enfekte olmuş kişilerde yaşa bağlı bunama riski çok daha yüksekti ve anti-herpes antiviral tedavi uygulanması, HSV1'den ciddi şekilde etkilenip sonrasında demans geliştiren kişi sayısını önemli ölçüde azaltıyordu.

Itzhaki'nin kendi araştırma grubunun önceki bulguları, bu epidemiolojik bulguları destekleyen mekanik bir bağlantı sağladı. Ekip, HSV1'in Alzheimer hastalığının karakteristik özelliği olan protein birikimlerine neden olduğunu buldu: Nöronların arasındaki "plaklar" ve içlerindeki "düğümler".

Vefat eden Alzheimer hastalarının beyin dokularındaki plakları inceleyen ekip, viral DNA'nın gayet spesifik bir biçimde plakların içinde yer aldığını gördü. Ayrıca hem plakların hem de düğümlerin temel proteinlerinin, HSV1 enfeksiyonlu hücre kültürlerinde de biriktiğini fark ettiler. Antiviral ilaçlar ise bunu önleyebiliyor.

HSV1 Aşısı

Itzhaki, Tayvan verilerine dayanan bu araştırmaların, sadece ender rastlanan şiddetli HSV1 (veya VZV) enfeksiyonları için geçerli olduğunu vurguluyor. İdeal olarak, herpes labialis (dudak uçuğu) veya genital herpes gibi hafif HSV1 enfeksiyonları geçiren kişiler arasındaki bunama oranlarını incelediklerini, ancak bunların pek belgelenmediğini belirtiyor.

HSV1 enfeksiyonu ile Alzheimer hastalığı arasında nedensel bir bağlantı olup olmadığının güvenilir olarak söylenebilmesi için başka çalışmaların yapılması ve bağlantının çeşitli kereler doğrulanması gerekiyor. Literatürde, Alzheimer hastalığı ile virüsleri bağlantılandıran şimdilik 150'nin üzerinde makale mevcut. Itzhaki, HSV1 aşısının geliştirilmesinin, olası bir bağlantıya karşı etkili bir koruma olacağını belirtiyor. İnsan papilloma virüsü (HPV) aşısının geliştirilerek, rahim ağzı kanserinin önlenebilir duruma gelişi de benzer bir çalışma süreci sonucu gerçekleşmişti.