Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Karşıdan birisi size doğru geliyor ve gülümsüyor, muhtemelen kucaklaşacaksınız, ancak siz gelenin yüzüne boş boş bakıyorsunuz ve "Neden bu kişinin kim olduğunu bilmiyorum?" diye düşünüyorsunuz. Umutsuzca beyninizde bir arama yapıyorsunuz; İş yerinden mi? Arkadaşın arkadaşı? Facebook? Twitter? Garip görünmek istemiyorsunuz, ancak beyniniz hala bu kişinin kim olduğuna dair bir ipucu bulabilmiş değil.

Böylesi anlar gündelik yaşamın bir parçası gibidir. Ve özel bir ismi vardır; prospagnozi. Prospagnozi, yüzleri tanıyamama durumudur ve aynı zamanda da "yüz körlüğü" olarak bilinir.

Bazı insanlar prospagnozi durumunu sıklıkla deneyimler. Fakat bu durumun tam tersini yaşayan imrenilecek düzeyde insanlar da vardır ve bu insanlar süper tanıyıcılar olarak adlandırılır.

"Tüyler Ürperten" Yüzde Birlik Dilim


Süper-tanıyıcı kavramını, ilk kez, 2009 yılında, psikoloji bilimcisi Richard Russel ve beraberindeki araştırma ekibi, yürüttükleri bir çalışmada dört katılımcıları için kullandı1. Söz konusu bu araştırma; son derece iyi yüz tanıma kabiliyetine sahip insanların var olduğunu ve yüz tanıma ve yüz algılama becerisi aralığının daha önce kabul edilenden çok daha geniş olduğunu gösteriyor.

Bu konudaki daha güncel olan bir çalışma ise University of Greenwich'ten Dr. Josh P. Davis tarafından yürütüldü. Davis'e göre, insanların yaklaşık olarak %1'i süper tanıcılar olabilir. Peki filmlerdeki aktörleri hemen tanıyan arkadaşınız bir süper tanıyıcı olabilir mi? Ya da aradan yıllar geçmesine rağmen eski arkadaşları hemen tanıyan bir arkadaşınız? Aslına bakarsanız; evet. Böyle arkadaşlarınız varsa; kendilerinin birer süper tanıma hafızasına sahip olma ihtimalleri vardır. Davis'in yürüttüğü çalışmada dünyanın çeşitli yerlerinden 1000'in üzerinde kişi süper tanıcıyı olarak tanımlanmış durumda2.

Peki kendinizin bir süper tanıyıcı olup olmadığını nasıl bilebilirsiniz? Davis'e göre; problemlerden birisi de süper tanıcıyıların tanımlanmasıdır. Güncel araştırmalarda, araştırmacılar iki temel kriteri kullanma eğilimi gösteriyor. Bunlardan ilki; fotoğrafların kullanıldığı yüz hatırlama testlerinde mükemmel bir kısa süreli hafıza performansı göstermek. İkincisi ise, gerçek kişinin tanınmasına dair olağanüstü öznel deneyimler. Ancak yine de, laboratuvarda yapılan testlerden, bir kişinin gerçek hayatta da yüz hatırlama noktasında ne kadar iyi olduğunu bilmek zor olabilir.

Bunun dışında başka bir sorun daha var: Kendisini süper tanıyıcı olarak düşünen birçok insan aslında bir süper tanıyıcı değil ve birçok insan da kendisinin bir süper tanıyıcı olduğunun farkında değil.

Öte yandan, bu "süper güce" sahip olan insanlar ise, bu durumun bir ödülden çok bir problem olduğunu belirtiyor. Gerçek süper tanıyıcılar, ürpertici görünmemek adına bu yeteneklerini genellikle saklamak zorunda olduklarını söylüyor3 Ve evet, şimdi birisinin gelip, sizi 5 yıl önce, Mayıs ayında bir kafeden hatırladığını söylese, ne düşünürsünüz? Acaba bir "stalker" mı? Neden olmasın?

Yüz Parçaları


Peki neden bazı insanlar yüzleri kolaylıkla tanıyabilirken, bazıları bu konuda sıklıkla hata yapar? Beijing University'den sinirbilimcilere göre, bu durumun zekâyla ya da dikkatle bir alakası yok, daha çok beynin yüzleri nasıl işlediğiyle alakalı.

2012 yılında yayımlanan bir çalışmada, yüzleri, bir bütün olarak (holistik bir biçimde) --beyinde-- işleyen insanların, yüzleri, parçalar halinde (analitik olarak) işleyen insanlardan daha iyi hatırladıkları bulgusuna ulaşıldı4.

Bir başka deyişle, eğer birisinin burnunun, gözlerinin ve kulaklarının nasıl göründüğünü hatırlamaya çalışırsanız, bu durum, tek seferde bütün bir yüzü hatırlamaya çalışmanızdan daha zor olacaktır. Parçaları tek seferde işlemeye çalışmak, beynin bunları bir başka burun, bir başka göz, bir başka kulaktan ziyade yeni bir nesne olarak kaydetmesi anlamına gelir. Ancak, bu çalışma doğrudan süper tanıyıcılara odaklanmadığından, bu açıklamanın bize söz konusu yetenekle ilgili ne denli yardımı dokunur, belirsiz.

Dr. Davis ise, süper tanıyıcıların doğrudan beyin fonksiyonlarına baktı. EEG kullanılarak laboratuvarda yapılan testlerde, yüzler hakkında kararlar verirken, bu insanların farklı beyin aktiviteleri gösterdikleri görüldü. Fakat bu farkın beyin işlemeleriyle nasıl bir alakasının olduğu ise henüz belirsiz.

Öte yandan, süper yüz tanıyıcılarının tamamı mükemmel denebilecek seviyede bir yüz hafızasına sahiptir. Davis'e göre, bu insanlar farklı tipteki bilişsel testlerde yeterince tutarlı bir sonuçlar göstermiyorlar. Bu da grubun heterojen bir grup olabileceği anlamına geliyor.

Eğer kendinizin bir süper tanıyıcı olup olmadığını öğrenmek istiyorsanız; Dr. Davis'in yürüttüğü 2.9 milyondan fazla insanın katıldığı online "Süper tanıyıcı olabilir misiniz?" testine katılabilirsiniz.

Belki de bu elit "süper-insan" grubunun içerisinde olduğunuzun farkına varacaksınız. Ya da siz de, benim gibi, "İnsanların yüzlerini hep unutuyorum ve bu durum bazen utanç verici olabiliyor" grubunun içerisindesiniz, belki bizim "özel yeteneğimiz" de budur, kim bilir? :)




Kaynaklar Ve İleri Okuma:
1 Psychonomic bulletin & review. http://link.springer.com/article/10.3758/PBR.16.2.252
2 Inside Out BBC1 19 October 2015: Super-recognisers (Dr Josh P Davis). https://www.youtube.com/watch?v=TPGf6kDnYeM
3 Lewis, T. "A select group of people have an uncanny ability to remember faces for years." http://uk.businessinsider.com/people-who-are-good-at-remembering-faces-2015-10
4 Psychological Science. http://pss.sagepub.com/content/23/2/169.short
--Shaw, J. "Super-Recognizers Lurk among Us." https://blogs.scientificamerican.com/mind-guest-blog/super-recognizers-lurk-among-us/
Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir