Bilgisayarınızın başında ya da elinizde telefonunuzla siz şu an bu yazıyı okurken gözleriniz çok hızlı bir biçimde soldan sağa doğru hareket ediyor, etrafınızdaki diğer nesnelere kıyasla kelimeler de görüşünüzün merkezi kısmına düşüyor. Fovea olarak isimlendirilen bu bölge, çevresel görüşümüzle kıyaslandığında son derece yüksek bir çözünürlüğe sahiptir.

Çevresel görüşümüz, hareket eden nesneleri ve parlaklıktaki minik değişiklikleri saptamada oldukça iyidir. Bu durum, örneğin, gidiş yönünüze doğru yuvarlanan bir kayayı fark etmede ya da futbol oynarken son derece faydalı olabilir.

Peki, neden fovea, çevresel görüşten çok daha yüksek bir çözünürlüğe sahiptir? İşte bu sorunun cevabı, nöron (beynimizde bilgiyi  işleyen ve --elektriksel ve kimyasal sinyal yoluyla-- ileten  hücreler) sayısıyla ilgilidir. Beynimizin görme bölgesinde, çevresel görüşe kıyasla merkezi görüşümüzde her görsel açıya uygun olarak atanmış daha fazla nöron bulunur.

Birincil görsel korteksimiz --görsel bilgiyi gözlerden ilk alan beyin bölgesi-- görüş alanımızın bir "haritasına" sahiptir. Bu harita, çevresel görüşümüze kıyasla merkezi görüşümüzde daha iyi bir gösterime sahiptir.

2008 yılında yapılan ve Nature Neuroscience'da yayımlanan bir çalışmada, fMRI kullanılarak testler yapıldı. Periferik görüş yani çevresel görüşle ayırt edebilme gibi zorlu bir görevin (Bu iki nesne aynı mı yoksa farklı mı?) yürütüldüğü çalışmada, nesnelere dair bilginin birincil görme korteksimizin foveal bölgesinde de bulunduğu sonucuna ulaşıldı. Yani, çevresel görüşümüzde bulunan nesneler hakkındaki bilgi, beynimizin merkezi görüşten sorumlu parçasına da gönderiliyor. Elde edilen bulgular, çevremizden doğrudan gelen bilgiye ek olarak, foveal korteksimiz aynı zamanda diğer görme nöronları aracılığıyla çevresel görüşümüzden gelen bilgiyi alıyor. Bu sonuç şaşırtıcıdır çünkü, görme korteksimizin bu bölgesi sadece merkezi görüşümüzden gelen bilgiyi almalıdır.

Nörogörüntüleme çalışmaları, neden sonuç ilişkisi kurma konusunda eksiklik oluşturduğundan; araştırmacılar, bulgularını desteklemek adına bir diğer tekniği kullanmak durumunda kaldılar: Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS). Transkraniyal Manyetik Stimülasyon, korteksin küçük bir bölgesinde elektrik akımı oluşturmak için çok güçlü bir mıknatıs kullanma tekniğidir. TMS'den bir titreşim verildiğinde, bu titreşim mıknatıs altındaki beyin bölgelerini anlık olarak işlevsiz bırakır. Dolayısıyla da, beynin bir bölgesinin belirli bir görev için kritik olup olmadığını anlayabilmede kullanışlı bir yöntemdir.

Araştırma kapsamında yapılan deneylerde, siyah bir bilgisayar ekranında periferik (çevresel görüşe ait) nesneler göründükten 100 milisaniye sonra foveal bölgenin etkinliği engellendi. Bu durumda katılımcıların, nesneleri ayırt etme yetilerinde herhangi bir etkilenme görülmedi. Foveanın yalnızca merkezi görüşten gelen bilgiye tepki verdiği düşünülürse, bu durum beklenmedik değildir.

Fakat, araştırmacılar, uyaran gözüktükten 350-400 milisaniye sonra foveal korteksi engellediğinde, performansın etkilendiği görüldü. Esasında yarım saniyeden daha kısa bir süre, kulağa son derece hızlı bir tempo gibi gelse de, beynimizin algısı için bu tempo çok yavaştır.

Beynimizde bilginin ilk akışı yaklaşık 100 milisaniyede olup biter. Dolayısıyla, bu süreç (250-300 milisaniyelik gecikme), çevresel nesnelerin ayırt edilmesinde foveal korteksimizin de işin içine dahil doluğu bir geribesleme mekanizmasına işaret ediyor. Yani, çevresel görüşümüzdeki nesneler hakkındaki bilgi merkezi görüşümüzü işleyen görsel korteksimiz tarafından geri besleniyor.

Bu Geri Besleme Mekanizması Nasıl Çalışıyor Olabilir?

Bu durumun muhtemel açıklamalarından birisi, beynin daha üst bölgelerinden (biliş ya da anlamsal işlemlerden sorumlu bölgelerden) gelen bilgi, çevrede neler olabileceğine dair bir tür ilk tahmini geri bildiriyor olabilir. Fakat geçmişteki bütün geri besleme teorileri, bilginin orijinal girdi olarak korteksin yine aynı bölgesine (foveal kortekse değil) geri gitmesi gerektiğini söyler.

İkinci bir teori ise, görsel korteksin foveal bölgesinde görsel bir hızlı işlem ya da yüksek çözünürlüklü geçici bellek fikrini ele alıyor. Foveal bölgedeki görsel bilgileri işlemekle görevli birçok nöron, bilgiyi işlemek için ekstra bir güç sağlayabilir -görüş için bir tür süper bilgisayar-.

Üçüncü bir teori ise, "seğirme güncellemesi" bölgesinden geliyor. Basitçe, seğirme, gözlerin ya da diğer vücut parçalarının yeni bir konuma hareketidir. Gözleriniz seğirdiğinde, görsel sistemimiz çöker, bu yüzden de baktığımız görüntü bulanık görünür. Bu süreçte (uzunluğu hala bilinmiyor), beyin, görsel bilgiyi gözlerimize düşen yeni sahneyi yansıtacak şekilde günceller.

Araştırmadan elde edilen veriler, gözlerinizi hareket ettirmeden önce bile, çevredeki bilgilerin görsel korteksin foveal bölgesine önceden aktarıldığına dair deliller sunuyor. Yani gözleriniz yeni bir sahneye döndüğünde, göreceğiniz şeye dair hali hazırda bir "tahmine" sahipsiniz. Hangi teorinin doğru olduğu henüz net değil. Ancak net olan bir şey var ki; birincil görsel korteksin foveal bölgesi, şu anda hali hazırda baktığınız şeyleri işlemekten çok daha fazlasını yapıyor.

---

Kaynaklar ve İleri Okuma:
-Feedback of visual object information to foveal retinotopic cortex. Nature Neuroscience, (2008). http://web.mit.edu/bcs/nklab/media/pdfs/Williams.etal.N2008.pdf
-Cortical feedback improves discrimination between figure and background by V1, V2 and V3 neurons. Nature, (1998). http://www.cns.nyu.edu/~hupe/Nature_394_784.pdf
-Visual Mental Imagery Induces Retinotopically Organized Activation of Early Visual Areas. Cerebral cortex, (2005). https://academic.oup.com/cercor/article/15/10/1570/396851/Visual-Mental-Imagery-Induces-Retinotopically
-Remapping in human visual cortex. Journal of neurophysiology, (2007). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17093130
-Out of sight, but still in mind: the mysteries of peripheral vision. TheConversation. https://theconversation.com/out-of-sight-but-still-in-mind-the-mysteries-of-peripheral-vision-6807 (accessed September 30, 2017).

---