Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör

Şempanzelerin sevimli hareketlerini seviyor olsak da primat kuzenlerimiz rekabetçi, huysuz ve bazen de saldırgan olmalarıyla ünlüdür.

Proceedings of the National Academy Sciences'da yayımlanan bir araştırmaya göre, koşulsal şiddet davranışı göstermenin dışında, aslında şempanzelerin iş birliğini tercih etmeleri rekabetçi tutumlarına üstün geliyor. Çalışma, şempanzelerin insanlarla benzer oranlarda beraber çalışma davranışları gösterdiklerini ve aralarında şiddet ortaya çıktığında, bu şiddetin genellikle takımın bir parçası olmayan bireye yönlendiğini gösteriyor.

Emory University'deki Yerkes Ulusal Primat Araştırma Merkezi'ndeki büyük bir açıklıkta bulunan 11 şempanze ile yürütülen çalışmada, araştırmacılar, iki ya da daha fazla şempanzenin bir yiyecek ödülüne ulaşmak için beraber çalıştıkları bir deney ile iş birliğini ölçmeyi planladılar. Başlangıçta, iki şempanze bir takım (bir tanesi bariyeri kaldırırken, diğeri üzerinde meyveler bulunan tepsiyi çekiyor) oluşturdu. İki denek arasında iş birliği oluştuğunda, araştırmacılar üçüncü bir şempanzenin iş birliğini gerektiren bir başka bariyer daha eklediler.

Şempanzelere, seyirci şempanzelerin de bulunduğu bir yerde 100 saatlik bir ödüle ulaşma zamanı verildi ve rekabetin ortaya çıkmasını mümkün kılacak bir ortam oluşturuldu. Burada "rekabet" davranışı, fiziksel bir saldırının (ödülün olduğu yerden uzaklaştırmak için ekip üyesi bir başka şempanzeye ya da iş birliğine katılmayan ve ödülü diğerlerinden çalan beleşçilere yönelik zorbalık göstermek) ortaya çıktığı sahneler olarak tanımlandı.

Çalışma düşük sayıda bireyin gözlemlenmesini içeriyor olsa da sonuçlar oldukça etkileyiciydi. 94 saatlik uzun test süresince, şempanzeler birbirleriyle 3565 defa (rekabet halinde olmalarından 5 kat daha fazla) iş birliği geliştirdiler. Dahası, hayvanlar, rekabetçi davranışları cezalandırmak için çeşitli stratejiler kullandılar --daha komünal ve toleranslı bireylerle iş birliği yapmayı tercih etmek gibi--.

Saldırganlık ortaya çıktığında, bu saldırganlık genellikle rekabeti ya da beleşçiliği önlemek için kullanıldı. İşin içerisinde bulunmayan ve hırsızlığa teşebbüs eden bireyler hoş karşılanmadılar. Hatta araştırmacılar üçüncü şempanzenin --genellikle grubun daha dominant olanı-- beleşçilere müdahale ettiği 14 örnek gözlemlediler. Araştırmacılardan Frans de Waal; bilimsel literatürde insan iş birliğinin eşsiz olduğu popüler bir iddia haline geldiğini ancak en yakın akrabalarımızın da rekabeti ve beleşçiliği ortadan kaldırmada oldukça iyi olduklarını gözlemlediklerini söylüyor.

Diğer birçok tür de iş birliği davranışları sergiler. Örneğin, karıncaların yeraltı "metropollerini" inşa ederkenki beraberlikleri gibi. Fakat bu durum diğer birçok türde olduğu gibi akrabaya yönelik ve önceden programlıdır. Araştırmacılardan psikolog Malini Suchak, bu durumun şempanzelerde daha etkileyici olduğunu belirtiyor. Suchak; çalışmalarının, şempanzelerin iş birliği hakkında gerçekten düşündüklerini ve rekabeti minimuma indirmek ve iş birliğini maksimuma çıkarmak için aktive kararlar aldıklarını gösterdiğini söylüyor.

Diğer primatların bize düşündüğümüzden daha fazla benzediği düşüncesine dair deliller giderek artıyor. 2014 yılında Suchak ve beraberindeki ekibin yayımladığı bir çalışmada, sosyal anlamda oldukça kalabalık gruplarda oda arkadaşlarıyla kendiliğinden ortaya çıkan bir güç birliği oluşturdukları gözlemlenmişti. Öte yandan benzer ilişkiler babunlarda da söz konusu. Daha önce yayımlanan bir başka araştırma ise, maymunların, tıpkı insanlarda olduğu gibi, kendi yaşıtlarıyla daha sosyal olduklarını, diğerlerine kıyasla "akranlarıyla" daha fazla vakit geçirmeyi tercih ettiklerini ortaya koymuştu.

Öte yandan, doğadaki şempanzeler birbirleriyle çoğunlukla antlaşmalar yapabiliyor ve böylelikle diğerlerine karşı daha etkin bir rekabeti ortaya koyabiliyorlar. University of Michigan'dan antropolog John Mitani'nin Uganda'da yürüttüğü bir çalışmada, belirli bir şempanze topluluğundaki erkeklerin birkaç haftada bir tek bir grup gibi hareket ettikleri ve dikkatlice komşu bölgeleri taradıkları bulgusuna ulaşıldı. Ve sayıca az değilseler, yeni bir bölge kazanmak için bir kuşatma sergiliyorlar.

İş birliği içerisindeki şempanzeler, huysuz yaşlı maymunlar, kitlesel çatışmalar ve dahası... Giderek kendimizin birer yansımasını gözlemliyoruz. Suchak'ın da belirttiği üzere, gelişmiş bir tolerans duygusu, güven ve bazen koordine şiddet ile ödüle ulaşma gibi iş birliği davranışlarımızın kökeni, düşündüğümüzden çok daha geçmişte kök buluyor olabilir. Geçmişte, şempanzeler oldukça saldırgan ve rekabetçi olarak karakterize edilirdi, dolayısıyla da insanlardaki iş birliği davranışlarının çok daha yeni evrimleştiği ve diğer türlerdeki iş birliğinden bir şekilde ayrıştığı düşünülüyordu. Fakat araştırmaların elde ettiği bulgular, her şeye rağmen insanların hayvan olduğu hatırlatmasında bulunuyor.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir