skeletler, evrensel olarak ölümün sembolleri olarak kabul edilir ancak yeni ölmüş bir hayvanı kemikli bir iskelete dönüştürme süreci, ayrışma sürecini başlatan bir yaşam patlamasına dayanır. Bu dönüşüm sürecinin büyük bir kısmı da kıpırdanan, delikler açan ve işini aceleyle sürdüren böcekler tarafından gerçekleştirilir. 

On yıllarca süren dikkatli gözlem ve deneyler sonucunda, entomologlar beş aşamalı bir ayrışma modeli tanımladılar. Bu model, böceklerin, mikroorganizmalarla yakın işbirliği içinde sıcak bir vücudu bir kemik yığınına nasıl dönüştürdüğünün yanı sıra diğer canlıların büyüyüp gelişmesi için gerekli olan karbon, nitrojen, fosfor ve diğer birçok besini nasıl geri dönüştürdüğünü de açıklıyor.

Her Şey Bir Cesetle Başlar

Ayrışmanın (dekompozisyon) ilk aşaması ("taze aşama" olarak adlandırılır), ölüm anı ile şişkinliğin ilk belirtileri arasında gerçekleşir. Bu süreçte fiziksel değişime dair herhangi bir dış işaret gözlenmez ancak ölünün içerisinde yaşayan bakteriler vücuttaki dokuları sindirmeye başlar.  

Hayvanın ölümünden sonraki dakikalar ve saatler içerisinde böcekler ölü bedene ulaşmaya başlar. Bu ilk dönemde kolonileşen böceklerin çoğu Calliphoridae (kurt sinekleri), Muscidae (ev sinekleri) ve Sarcophagidae (et sinekleri) familyalarından sineklerdir.

Bu erken dönem sinekler, yumurtalarını bırakmak için en değerli gördükleri "gayrimenkulleri" ararlar. Buralar genellikle ölünün burun ve ağız gibi doğal açıklıkları ya da ölünün vücudunda herhangi bir dış yaralanma varsa bu yara açıklarıdır. Bu bölgelerdeki nem seviyesi ve yumuşak doku miktarı böcek larvalarının gelişmesi için ideal bir ortam sunar. 

Şişkinlik, Kurtçuklar ve Metan

Ölümden sonraki yaşamın ikinci aşaması ise şişkinliktir. Bu aşamada, vücuttaki oksijenin eksikliği oksijensiz solunum (anaerobik) yapan mikroplar için harika bir fırsattır. Bu bakteriler, vücutta oksijen olmadığında gelişir. 

Anaerobik bakteriler, hidrojen sülfür ve metan gibi gazları dışarı atmaya başladıkça, ölünün karın bölgesi şişmeye başlar. İşte kokunun yayılmaya ve cesedin kararmaya başladığı an da bu aşamadır. Bu aşamayla birlikte tükenmekte olan ve nadir bulunan bir besin kaynağı olan ceset, kilometrelerce uzaktaki pek çok böcek için bile bir seyahat gerekçesidir. 

Şişkinlik aşamasında sinek yumurtaları çatlamaya başlar ve çok sayıda kurtçuk çiğ eti tüketmeye başlar. Bu noktada, leş böcekleri gibi bazı böcekler de cesedin besin açısından zengin taze etiyle beslenmeye başlar. Palyaço böcekleri gibi yırtıcı böcekler, kurtçuklarla beslenmek için cesede ulaşır. 

Larvalar Şovunu Yapar

Ayrışmanın üçüncü aşaması "aktif çürüme" olarak bilinir. Bu evre, bir çivi ile delinmiş lastiğin inmesi sürecine benzer ve şişkin cesedin yavaşça inmeye başlamasıyla başlar. Böcek larvaları, vücut boşluklarına küçük delikler açarak içerideki gazın dışarıya çıkmasını sağlar.

Sıvılaşmaya başlayan dokular cesede ıslak bir görünüm verir ve ardından çürük bir koku salınır. Aktif çürüme aşamasının sonunda, kurtçuklar beslenmelerini yoğunluklu olarak cesedin göğüs boşluğunda sürdürür. Kısa süre sonra da böceklerin hakimiyeti başlar ve kurtçukları yemeye gelen çok sayıda kuyruk böceği ve palyaço böceği bulunur.

Etin çoğu yendikten sonra ceset ileri çürüme aşamasına girer. Cesetteki çürük kokusu azalmaya başlar ve kurtçukların çoğu toprağın altında geçireceği pupa evresine girmek için cesedi terk eder. 

Daha sonra, yetişkin dermestid (deri) böcekleri cesede ulaşır ve yumurtlamaya başlar. Dermestid böcekleri, pullarla kaplı küçük yuvarlak böceklerdir ve kürk, tüy, yün, ölü bitkiler ve hatta halı gibi çeşitli kuru malzemelerle beslenirler. 2016 yılında evlerde yaşayan eklembacaklılar üzerine yapılan bir araştırmada, ABD'de yakından incelenen 50 evin tamamında dermestid böcekleri tespit etti.

Dermestid Böcekleri İşi Bitirir

Ayrışmanın son aşaması "kuru çürüme" olarak bilinir. Bu aşamada, cesede çok az sayıda yetişkin sinek uğrar. Kuru çürüme sırasında, ceset artık kemikler, kıkırdak, kurumuş deri ve kıllara indirgenmiş durumdadır. Bu aşamada neredeyse hiç koku yoktur.

Larval dermestid böcekleri iskeleti temizlemeye devam ederek arkalarında demonte bir iskelete çok benzeyen kalıntılar bırakır. Dermestid böcekleri kemiklerin temizlenmesinde o kadar etkilidir ki; hatta müzeler iskeletleri toplayıp, sergileme aşamasına hazırlarken düzenli olarak dermestid böceklerinden yaralanırlar.

Dünya'yı Yöneten Küçük Canlılar

Bu canavarca girişime tanık olmak, mide bulandırıcı gözükse de canlı kalıntılarının ayrışması, ekosistemler içindeki besin maddelerini dönüştüren temel bir süreçtir.

Dünya'daki yaşamın temeli olan karbon, fosfor ve azot gibi tüm canlıların büyümek ve gelişmek için ihtiyaç duyduğu besin maddeleri ekosistemlerde sınırlı miktarda bulunmaktadır. Yaşamın devamını sağlamak için bu maddeler sürekli olarak yeniden kullanılmalı ve geri dönüştürülmelidir.

Ayrışmanın ardından cesedin altındaki toprak, çevredeki ekosisteme göre yüksek konsantrasyonda besin içerecektir. Ancak çevreye salınan besinlerin tamamı toprakta ve bitkilerde kalmaz. Ölü hayvanın (bir insan, fare veya karga olsun) içerdiği besinler ve enerji yeniden kullanılır, nefes alan -canlı- böceklerce yeniden paketlenir.

Bu böcekler bir cesetle beslenmeyi tamamladıklarında, ekosistemlerin üretken üyeleri olmaya devam ettikleri daha geniş bir ortama dağılırlar. Aynı böcekler, evlerimizdeki meyvelerin oluşması sürecinde bitkilerin tozlaşmasına, böcek yiyen hayvanların (yarasalar gibi) karınlarını doldurmasına yardımcı olur ve diğer ölü organizmaların da ayrışması sürecine katılırlar. Ve yaşam kendini yeniden ve yeniden canlandırır...