Aynı dil iletişim yolunu kullanmasak da maymunlarla düşünüş, fikir geliştirme ve karar verme biçimlerimiz ve kalıplarımız daha önce sandığımızdan çok daha fazla benzerlik gösteriyor. UC Berkeley, Harvard University ve Carnegie Mellon University'den araştırmacılar gerçekleştirdikleri deneylerde farklı kültür, yaş grubu ve türlerden 100 katılımcı veya denek üzerinde çalıştı. Bulgular, Bolivya amazonlarında yaşayan Tsimane yerlileri, Amerikalı yetişkin ve çocukları ve makak maymunlarında değişen derecelerde kendini yineleme ve tekrarlamaya (araştırmada kullanılan terminoloji ile "recursion") yatkınlık gösterdiğini ortaya koydu.

Recursion, bilişsel psikolojide, kelime, söz öbekleri veya sembolleri kompleks önerme, yargı ve fikirleri anlatmak üzere ayarlamak bir düzen içinde organize etmeye çalışma kognitif sürecidir diyebiliriz. Geçtiğimiz hafta Science Advances'ta yayımlanan makale, başta dil olmak üzere dil ile düşünüş biçimlerimizin evrimine yeni ve daha parlak bir ışık tutmayı başardı. Mevcut araştırmada ilk kez tüm insanlar ve insan harici primatları kapsayan doğal olarak ortaya çıkan düşünme kalıplarının olduğuna dair ampirik deliller elde edildi. Hatta yapılan ölçeklendirmelere göre makaklar beklenenden daha 'başarılı' biçimde deneyi gerçekleştirdi. Çalışmanın işaret ettiği üzre, maymunlara eğer yeteri kadar ve doğru eğitim verilirse onlar da 'rekursif' yani sentaks organizasyonundan bağımsız olarak kelime ve işaretlerin tekrarlanması ile fikir beyan etme düşünce geliştirme, önerme sunma yetisini ortaya çıkarabiliyor. Daha önce sandığımız gibi bu özellik yalnızca insanlara ait değil.

Linguistikte ve yakın zamanda C programlama terminolojisi ile yazılım dünyasının da içine giren "nested structures" (içiçe yapılar, yuvalanmış yapılar) terimi söz öbekleri içinde tekrarlayan sözler ile sentaks (sözdizimi) ve semantik (anlambilimsel) kurgulanması ve dilin bütün yapısının oluşması için şarttır.  Bir İngiliz tekerlemesinde bunun örneğini görebiliriz: "the dog that worried the cat that killed the rat that ate the malt that lay in the house that Jack built."

Araştırmacılar bunun gibi farklı düzeylerde de olsa ne oranda rekursif yetiye sahip olduklarını görmek için 10 Amerikalı yetişkin, 50 okulöncesi ve kreş çağı çocuk, 37 Tsimane yerlisi ve 3 makak maymunu üzerinde deneylerini gerçekleştirdi.

İlk olarak tüm denekler belirli sırada düzenlenmiş sembollerin farklı dizilerini ezberlemek eğitiminden geçti. Dilbiliminde linguistik içiçe yapılar dediğimize benzer ( { ( ) } veya { {} } şeklinde ) analojik dizileri ezber edebilme yetilerine göre test edildi. Makaklar ve Amerikalı katılımcılar büyük dokunmatik ekranlar ile sekanları ezberlerken, her sembolü doğru sırada tıkladıklarında bir 'ding' sesi ile uyarıldı. Buna karşın yanlış sırada bir tıklama yaparlarsa hata sesi verildi. Maymunlar ise doğru cevaplarında atıştırmalık ve meyve suları ile ödüllendirildi.

Bunlara ek olarak Tsimane yerlisi katılımcılar kağıttan şekil kartları ile dizileme yaparken kendilerine sözlü olarak doğru veya yanlış olduğu bilgisi verildi. Akabinde tüm deneklerin, rasgele biçimde gösterilen farklı gruplamalar içindeki dört görseli doğru sıra ile dizmeleri istendi. Yapılan ölçeklendirmenin akabinde, her deneğin değişen düzeylerde tekrarlayan (rekursif) yapılar halinde kendi listelerini düzenlediği gözlemlendi.

İnsanlara özgü dilin, içeriğini oluşturan gramer ve sentaksına dair başka bir takım kurallarını maymunların kolaylıklar öğrenebileceği böylelikle görülmüş oldu. Bununla birlikte artık iletişimimizin  ve sosyal yaşamımızın evriminde bu rekursif düşünme biçiminin etkisini daha iyi anlayabileceğiz.