NASA'nın Mars Bilim Laboratuvarı uçuşunun bir parçası olarak, Mars'taki Gale Krateri'nde keşifte bulunan otomobil büyüklüğündeki kâşif robot Merak (İng. Curiosity), gezegendeki kayalarda, eskiden Mars'ta yaşam olmuş olabileceğine işaret eden yeni kanıtlar buldu. Ayrıca gezegenin atmosferinden elde ettiği bazı ipuçları da, Mars'ta şu anda canlılık olup olmadığı konusuna ışık tutabilir. Bu kanıtlar her ne kadar doğrudan yaşama ait kanıtlar olmasa da, gezegenin yüzeyinde ve yüzeyinin altında yapılacak araştırmalar açısından büyük önem taşıyor.

Science dergisinin 8 Haziran 2018 tarihli sayısında yayımlanan bir makalede duyurulan söz konusu yeni bulguların, yüzeye yakın konumda yer alan 3 milyar yıllık tortul kayaçlardaki "sağlam" organik moleküllerin yanı sıra, atmosferdeki metan düzeyinin mevsimsel değişimi olduğu belirtiliyor.

Organik Moleküllerin Kaynağı Nedir?

Organik moleküller karbon ve hidrojen içerir; ayrıca oksijen, azot ve başka elementler de içerebilirler. Yaygın olarak canlılık ile ilişkilendirilseler de, organik moleküller biyolojik olmayan süreçler sonucunda da oluşabilir. O nedenle organik moleküller, yaşamın kesin işareti sayılamaz.

NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi'nden Jen Eigenbrode, Merak'ın organik moleküllerin kaynağını belirlemiş bulunmadığını vurguluyor. Elde edilen bulguların antik Mars yaşamının bir kaydı veya canlıların yiyeceği mi, yoksa canlılığın yokluğunda mı oluşmuş olduklarının anlaşılmasının, Mars koşullarına ve süreçlerine ilişkin önemli kimyasal ipuçları vereceğini ekliyor.

Mars yüzeyi günümüzde yaşanması çok güç bir yer olsa da, uzak geçmişte Mars ikliminin, yüzeyde sıvı su birikmesine izin vermiş olduğuna ilişkin açık kanıtlar var. Merak'ın aldığı veriler, milyarlarca yıl önce Gale Krateri'nde bulunan bir su gölünün, kimyasal yapı taşları ve enerji kaynakları da dahil, yaşam için gereken tüm bileşenlere sahip olduğunu ortaya koyuyor.

Toprak İncelemeleri

Merak, Mars toprağındaki organik maddeleri bulabilmek için Gale Krateri'ndeki dört ayrı bölgede bulunan ve kiltaşı (İng. mudstone) olarak bilinen tortul kayaçları deldi. Bu kiltaşı, milyarlarca yıl önce, antik gölün tabanında biriken çökeltilerden yavaş yavaş oluşmuş. Kaya örnekleri, onları 500 santigrat dereceye kadar ısıtmak ve organik molekülleri pudralaşan kayadan serbest bırakmak için bir fırını olan SAM cihazı ile analiz edildi.

SAM, kiltaşı örneğinden çıkan küçük organik moleküllerde ölçümler yaptı. Bunlar kolayca buharlaşmayan daha büyük organik moleküllerin parçalarıydı. Parçalardan bazıları sülfür içeriyordu. Eigenbrode, araba lastiklerini daha sağlam yapmak için kullanılan sülfürün, bu moleküllerin de korunmasına yardım etmiş olabileceğini düşünüyor.

Sonuçlar ayrıca yaklaşık olarak milyonda 10 mertebesinde karbon derişimlerine işaret etti. Bu, Mars meteoritlerinde gözlemlenen miktara yakın ve Mars yüzeyinde yapılan daha önceki karbon algılamalarından 100 kat daha büyük bir oran. Moleküllerden bazılarının tiyofen, benzen, tolüen ve propan veya bütan gibi küçük karbon zincirleri de içerdikleri saptandı.

Mars'ın Kayıp Karbonu

Mars'ta organik molekül bulunması şaşırtıcı sayılmaz. Güneş sistemimizdeki her gezegen gibi o da sürekli olarak uzaydan gelen karbon zengini mikro-meteorit ve toz yağmuru alıyor. Ancak NASA'nın ikiz Viking sondaları 1976 yılında Mars'a indiğinde, yaptıkları inceleme herkesi şaşırtmıştı: Görünüşe bakılırsa Mars'ta, Ay kayalarından bile daha az karbon vardı. Merak'ın kiltaşı incelemesini özetleyen makaleyi hazırlayan ekipten Caroline Freissinet, bunun tüm Mars programını yavaşlattığını hatırlıyor.

O zamandan beri bilimciler Mars'ın kayıp karbonunun nerede olduğunu ya da en azından neden var olmadığını anlamaya çalıştı. Önemli bir ipucu 2008'de geldi: NASA'nın Anka (İng. Phoenix) uzay aracı, Mars'ın kuzey kutbu yakınlarındaki toprak örneklerinde perklorat tuzları buldu. Bunlar klorin içeren yüksek düzeyde reaktif moleküllerdir. Yüksek enerjili morötesi ışık ve kozmik ışınlarla bir araya geldiklerinde, perkloratlar yüzeydeki herhangi bir organik maddeyi yok edebilir. Bu da karbon arayan araçlarımıza bulacak pek bir şeyin kalmayacağı anlamına gelir. Belki de bazı araştırmacıların tahmin ettiği gibi, Mars'ın kalan organikleri bu nedenle yüzeyde değil, ancak yüzey altındaki derinliklerde olabilir.

Merak, aslında 2015 yılında buna ilişkin ilk önemli bulgular elde etti. Klorin bulaşmış karbon bileşikleri, 800 santigrat dereceye kadar ısıtılan toprak örneklerinde mevcuttu. Fakat bu sırada, SAM cihazının bazı parçalarından, yakınlardaki örnekleri kirletme olasılığı olan bir karbon zengini kimyasal sızıntısı olduğu saptandı. Bu nedenle bulaşma olmadığından emin olunacak yeni verilerin elde edilmesi için çalışmalar sürdürülürken, SAM cihazının fırınının artık 200 ilâ 400 santigrat derece arasında çalıştırılması kararlaştırıldı. Yeni çalışmada, herhangi bir bulaşmaya maruz kalmadığından emin olunan örnekler 500 santigrat dereceye kadar ısıtılarak perkloratlar bütünüyle yakıldı ve geride çeşitli organik moleküllerin kaldığı doğrulandı.

Metan Düzeyi ve Mevsimler

Merak'ın diğer önemli keşfi olan atmosferdeki metan düzeyinin mevsimsel değişimi ise SAM (İng. Sample Analysis at Mars) adı verilen cihazla gerçekleştirildi. Su-kaya kimyası metan üretmiş olabilir; ama bilimciler biyolojik köken olasılığını da saf dışı bırakamıyor. Metan daha önce Mars atmosferinde büyük, öngörülemez bulutlar biçiminde saptanmıştı. Yeni verilere göre, Gale Krateri'ndeki düşük metan düzeyleri, ılık yaz aylarında hep zirveye ulaşırken, her yıl kışın azalıyor.

Karbon içeren bu gaz çok önemli, çünkü Dünya'daki metanın büyük bölümü, oksijen fakiri çevrelerde yaygın görülen metanojen mikroplar tarafından üretiliyor. Ama elbette bunun anlamı, Mars'taki metanın da kesinlikle Marslı mikroplar tarafından üretildiği demek değil. Ayrıca metan morötesi ışınım ile çabucak parçalandığı için Mars'ta keşfedilen gazın yakın zamanda salınmış olduğu anlaşılıyor. Yani salınım nedeni her ne ise bunun devam eden bir süreç olduğu söylenebilir.

NASA Jetli Sürüş Laboratuvarı'ndan Chris Webster, bunun metan öyküsünde saptanan ilk yinelemeli olay olduğunun altını çiziyor. Bunu fark edebilmelerini de, Merak'ın uzun süredir çalışmakta olması sayesinde, mevsimsel şablonları görebilmelerine bağlıyor.