Jüpiter'in volkanik olarak aktif uydusu Io çökebilir bir havaküreye (atmosfere) sahip: Alınan yeni görüntüler uydunun sülfür dioksit olan örtüsünün her gün, uydusu olduğu gezegen olan Jüpiter'in gölgesine girdiği anda donduğunu ve çıktığında tekrar gaza dönüştüğüne işaret ediyor.

Jüpiter'in beşinci uydusu ve Güneş sistemindeki volkanik olarak en aktif bünye olan Io, çok sayıdaki aktif volkanın bacalarından çıkan sülfür dioksit gazı ile dolu bir atmosfere sahip. Volkanlardan çıkan 1650 santigrat derece sıcaklığındaki gaz, uydunun yüzeyinden 480 kilometre yukarı kadar yükseliyor. Buna karşın uydunun yüzeyi dondurucu derecede soğuk ve hatta Jüpiter uydunun önüne geçerek güneş ışığını kestiğinde daha da soğuyor. Havaküredeki donma da bu anda başlıyor!

Southwest Research Institute (SwRI) araştırmacısı ve mevcut araştırmanın yazarlarından olan John Spencer konu ile ilgili yaptığı açıklamada, Io'nun atmosferinin sürekli bir çökme ve düzelme içinde olduğunu; havakürenin büyük bir bölümünün de sülfür dioksit katısının süblimleşmesi (katı halden direk gaza hale geçiş) ile desteklendiğini belirtti. Io'nun hiperaktif volkanları sülfür dioksit gazının temel kaynağı ancak uydunun atmosfer sıcaklığını ve atmosferik basıncını -günlük bazda- kontrol eden şeyin yine direkt olarak Güneş'ten gelen ışıklar olduğu kaydedildi.

Spencer, bilim insanlarının uzun zamandır bu durumdan şüphelendiğini ancak gerçekleşirken gözlemlemenin şimdiye kadar mümkün olmadığını belirtiyor.

Hawaii'deki Gemini North teleskobunu ve Texas Echelon Cross Echelle Spetrografını (TEXES) kullanarak gözlem ve analizlerini gerçekleştirilen araştırmacılar, Io'nun; Jüpiter'in arkasına geçmesi ve buradan tekrar çıkmasını iki farklı gecede gözlemlediler. Gözlemler sırasında, Io'nun Dünya'dan uzaklığı 675 milyon kilometreden daha fazlaydı. uzaklıktaydı.

Daha önceki çalışmalar karanlık olmasından dolayı Io'nun havaküresini çözümleyememişken, araştırmacılar mevcut çalışmada atmosferden yayılan ısıyı ölçerek bunu başardıklarını belirtti. Güneş ışığında, yani Io Jüpiter'in arkasında değilken, uydunun yüzeyi eksi 150 santigrat derece, Jüpiter uydunun önüne geçtiğinde ise eksi 168 santigrat derece olarak kaydedildi.

Bu koşulda Güneş tarafından ısıtılamayan Io'nun atmosferindeki sülfür dioksit gazı katılaşarak uydunun yüzeyine donuk zerrecikler halinde çöküyor. Io kendi günü içinde yalnızca 2 saat (Dünya zamanına göre 1.7 güne denk geliyor) boyunca Jüpiter'in gölgesinde kalıyor. Bu aşamada donan sülfür dioksit gazı uydu tekrar güneş ışığı ile karşılaştığında hızla süblimleşerek tekrar havaküreyi dolduruyor.

Araştırmacılar hiper volkanik ve lav ile kaplı olan Io'nun anlaşılmasının, Jüpiter'in yakın çevresinin de daha iyi anlaşılmasını sağlayacağını düşünüyorlar. 4 Temmuz günü gaz devine varan NASA'ya ait Juno uzay aracı da zaten bunu hedefliyor.

---

Kaynak : Sarah Lewin, Astronomers Watch as Io’s Atmosphere Collapses, 4 Temmuz 2016, www.scientificamerican.com/article/astronomers-watch-as-io-s-atmosphere-collapses/

---