Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
İki tabanca karides karşı karşıya geliyor ve ikisi de boylarının neredeyse yarısı büyüklükteki kıskaçlarını açıyor. Ardından birisi ya da her ikisi birden hızlı bir şekilde kıskacını kapatıyor ve rakibine doğru saniyede 30 metreye ulaşabilen hızlarda su fışkırtıyor.
Karides çatışmaları nadiren ölümcüldür, ancak bu çatışmalar; kaybedenin büyük yaralar aldığı ya da kıskaçlarını kaybettiği bedel gerektiren karşılaşmalardır. İlginç bir biçimde, hedefe zarar veren yüksek hızlarda fışkırtılan su değil, oluşan şok dalgasıdır. Şimdi gelin o şok dalgasının nasıl oluştuğunu detaylı bir biçimde inceleyelim.
Eğer ki başınızı tropik kıyılarının sularına sokarsanız, köz üzerinde kızardıkça çatırdayan kestane seslerine benzer bir ses duyabilirsiniz. Bu ses yaklaşık 200 desibel seviyesine kadar ulaşabilir ve bu ses .22 kalibrelik bir tüfek atışından daha yüksek bir gürültüye sahiptir. Patlamalar, balinaların sperm salarken çıkardıkları sesten sonra okyanusun en yüksek seslerinden birisidir.
Bilim insanları, çıkan bu seslerin karideslerin kıskaçlarını kapatmalarının etkisiyle ortaya çıktığını düşünüyorlardı. Fakat, artık bu seslerin, tıpkı parmaklarımızı çıtlattığımızda eklemlerimizdeki hava kabarcıklarının patlaması gibi; su içerisindeki hava kabarcıklarının patlaması sonucu oluştuğunu biliyoruz.
Geçmişte yapılan çalışmalar, bu kabarcıkların nasıl oluştuğunu tam olarak araştırmamıştı. Bu yüzden de Londra'daki City University'den araştırmacılar, karidesin pençesini farklı hızlarda kapatmasından sonra olanları taklit ederek gizemi çözmeye çalıştı.
Yapılan taklitlerde, kıskacın kapatıldığı sırada, hızlı hareket eden fışkırma ile onu çevreleyen durgun su arasındaki sürtünmenin dönen bir girdap oluşturduğu sonucuna ulaşıldı. Tıpkı çayınızı karıştırırken olduğu gibi, hızlı dönen bir girdap merkeze doğru bir boşluk oluşturur. Sonrasında bu boşluk çöker ve çöktükçe de güçlü bir basınç dalgası oluşturur. Bu olayların hepsi de yarım milisaniyeden daha kısa bir sürede gerçekleşir.
Çünkü, bu karidesler yaklaşım 5 santimetre kadar büyürler ve dolayısıyla da sualtı silahları da benzer derecede küçük bir hayatı hedef almakla sınırlıdır. Ama silahlar, kumlu okyanus zemininde toplanan artıklarla beslenen karidesler için yeterlidir. Dolayısıyla, karidesler bu silahlarını nadiren avlanmak için kullanır. Bunun yerine, yeryüzündeki en küçük silahlı kavgaların bazılarında; eşlerini ve evlerini korumak için şok dalgalarını kullanırlar.
Karides çatışmaları nadiren ölümcüldür, ancak bu çatışmalar; kaybedenin büyük yaralar aldığı ya da kıskaçlarını kaybettiği bedel gerektiren karşılaşmalardır. İlginç bir biçimde, hedefe zarar veren yüksek hızlarda fışkırtılan su değil, oluşan şok dalgasıdır. Şimdi gelin o şok dalgasının nasıl oluştuğunu detaylı bir biçimde inceleyelim.
Eğer ki başınızı tropik kıyılarının sularına sokarsanız, köz üzerinde kızardıkça çatırdayan kestane seslerine benzer bir ses duyabilirsiniz. Bu ses yaklaşık 200 desibel seviyesine kadar ulaşabilir ve bu ses .22 kalibrelik bir tüfek atışından daha yüksek bir gürültüye sahiptir. Patlamalar, balinaların sperm salarken çıkardıkları sesten sonra okyanusun en yüksek seslerinden birisidir.
Bilim insanları, çıkan bu seslerin karideslerin kıskaçlarını kapatmalarının etkisiyle ortaya çıktığını düşünüyorlardı. Fakat, artık bu seslerin, tıpkı parmaklarımızı çıtlattığımızda eklemlerimizdeki hava kabarcıklarının patlaması gibi; su içerisindeki hava kabarcıklarının patlaması sonucu oluştuğunu biliyoruz.
Geçmişte yapılan çalışmalar, bu kabarcıkların nasıl oluştuğunu tam olarak araştırmamıştı. Bu yüzden de Londra'daki City University'den araştırmacılar, karidesin pençesini farklı hızlarda kapatmasından sonra olanları taklit ederek gizemi çözmeye çalıştı.
Yapılan taklitlerde, kıskacın kapatıldığı sırada, hızlı hareket eden fışkırma ile onu çevreleyen durgun su arasındaki sürtünmenin dönen bir girdap oluşturduğu sonucuna ulaşıldı. Tıpkı çayınızı karıştırırken olduğu gibi, hızlı dönen bir girdap merkeze doğru bir boşluk oluşturur. Sonrasında bu boşluk çöker ve çöktükçe de güçlü bir basınç dalgası oluşturur. Bu olayların hepsi de yarım milisaniyeden daha kısa bir sürede gerçekleşir.
Çünkü, bu karidesler yaklaşım 5 santimetre kadar büyürler ve dolayısıyla da sualtı silahları da benzer derecede küçük bir hayatı hedef almakla sınırlıdır. Ama silahlar, kumlu okyanus zemininde toplanan artıklarla beslenen karidesler için yeterlidir. Dolayısıyla, karidesler bu silahlarını nadiren avlanmak için kullanır. Bunun yerine, yeryüzündeki en küçük silahlı kavgaların bazılarında; eşlerini ve evlerini korumak için şok dalgalarını kullanırlar.
Kaynak ve İleri Okuma
- Aylin Woodward, How a tiny shrimp fires a savage shock wave using just its claw, https://www.newscientist.com/article/2151700-how-a-tiny-shrimp-fires-a-savage-shock-wave-using-just-its-claw/
- Unveiling the physical mechanism behind pistol shrimp cavitation https://www.nature.com/articles/s41598-017-14312-0
Etiket
Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?
Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.
Destek Ol
Yorum Yap (0)
Bunlar da İlginizi Çekebilir
16 Temmuz 2016
Kelebeklerin Beslenme Düzeni Evrimlerini Etkiliyor
01 Temmuz 2015
Yeni Kırkayak Türü Keşfedildi!
04 Şubat 2015
Yalnız Karıncalar Yanlış Beslenmeden Ölüyor
24 Haziran 2016
Tarihin En Eski Çiftçileri: Karıncalar
14 Mart 2015
Eklembacaklı Evriminde Yeni Bir Tür
01 Aralık 2014
Kırkayak Genom Dizilimi Tamamlandı