Yazımızın kapağında yer verdiğimiz fotoğrafa yakından bakmanızı istiyoruz. Eğer yeterince dikkatli baktıysanız, fotoğrafın esasında siyah beyaz bir fotoğraf olduğunu fark etmişsiniz demektir. Fakat biraz uzaklaşıp baktığınızda fotoğrafı renkli göreceksiniz. Şaşırtıcı değil mi?

Yukarıdaki fotoğraf, dijital medya sanatçısı ve yazılım geliştiricisi Øyvind Kolås'in görsel bir deney olarak yarattığı ve kendisinin "renk asimilasyon ızgarası yanılsaması" olarak adlandırdığı teknik, orijinal bir siyah beyaz görüntü üzerine seçici renkli çizgilerden oluşan bir ızgara yerleştirerek etkisini oluşturuyor.

Patreon sayfasından yayımladığı görsel için Kolås, gri tonlamalı bir görüntü üzerine yerleştirilen aşırı doygun renkli bir ızgaranın, gri tonlamalı hücrelerin renkli olduğu algısına neden olduğunu yazıyor. Peki bu durum nasıl gerçekleşiyor?



Optik (görsel) illüzyonlar, baktığımızda yalnızca eğlenceli ve şaşırtıcı bulmakla yetindiğimiz şeyler değil, beynimizin iç mekanizmasını da eşsiz bir biçimde ortaya çıkaran ilginç uyaranlardır. Hatta optik illüzyonlar için, beynimize neden tamamen güvenmememiz gerektiğinin örnekleridir de diyebiliriz. Yani bazen gözünüzle görseniz de inanmamanız gereken durumlarla karşılaşırsınız. Şimdi gelin, görsel algımızın bizi nasıl yanıltabildiğine bakalım.

Evrime karşı bir üfürmede bulunanlar, genellikle insan vücudunun ve özelde de gözlerimizin mükemmel olduğunu ısrarla vurgular. Ancak ne var ki; gözlerimiz de tıpkı vücudumuzun geri kalanında olduğu gibi hatalar silsilesinin bir parçasıdır. Görme olayı da bu hatalar silsilesinden ayrı değildir.



Görme olayı kısaca, gözümüze gelen ışığın, beynimizde bir sürü elektriksel sinyal yaratması sonucu oluşur. Ancak ne algıladığımız, bizim bu sinyalleri nasıl yorumladığımızla ilgilidir. Herhangi bir göz kusurumuz bulunmasa da gözümüzden gelen bilgi esasında oldukça yetersizdir. Çünkü retinalarımız, oldukça küçüktür ve dahası ışığı engelleyen çok sayıda kan damarıyla doludur. Dolayısıyla da arkamızda olan, bazen yanımızda duran veya kısmen gizlenmiş bir şeyi genellikle göremeyiz. Ancak zihnimiz, gördüğümüz parçalardan anlamlı bir bütün oluşturmak için boşlukları tamamlayarak adeta bir "duvar ustası" gibi çalışır. Eğer ki, gözlerimizden gelen bilgi yeterli değilse, yani boşluklar, kapatılamayacak kadar fazla ise, bu kez etraftaki anlamlı şeylerden yola çıkarak eksik gördüğümüz ya da anlamlandıramadığımız şeye dair anlamlı bir fotoğraf oluşturmaya çalışırız. Buna da bağlama göre algı şekillendirmesi denir. Örneğin; bir şeyin ne kadar açık renkli olduğunu belirlemek için onu arka planıyla kıyaslarız. Eğer çevresindekilerden daha koyuysa, koyu renk olduğunu; daha açıksa, açık renk olduğunu varsayarız.

Birbirinin tıpatıp aynısı olan iki elbiseyi, farklı arka planlarda birbirinden farklı olarak algılarız. Eğer emin olacak kadar yeterli veri sahibi değilsek; tahminlerimizi bağlamlar doğrultusunda oluştururuz. Hatta bunu sadece gözlerimizden elde ettiğimiz verilerden değil, koku duyumuzda, tat duyumuza, diğer fiziksel duyularımıza kadar böyle şekillendiririz.



Beynimizin renk sistemi, "alçak geçiş" olarak isimlendirilir. Yani renk kodlayıcı algısal bölgelerin büyük çoğunluğu oldukça geniştir. Böylelikle de, renkli ızgaralar, renksiz arka planla karıştırılır ve ardından görüntünün o kısmına eklenir. Bir başka ifadeyle, bir şeye baktığımızda, eğer ki o şeyi yakından izleyebilecek kadar zamanımız yoksa, elde ettiğimiz sınırlı bilgiyle yetinir genel bir izlenim oluştururuz.

Bu arada, renkli ızgaraların yanı sıra, renkli nokta ve renkli çizgiler kullanılarak da benzer görsel yanılgılar oluşturulabiliyor.





Hepsinden önemlisi, bu illüzyonun çalışması için yalnızca statik görseller gerekmiyor. Aşağıdaki videoda, Kolås, ızgara yerleşimi ile tam hareketli videonun bile, beynimizin renkli bir görüntü görmesini sağlayabildiğini ortaya koyuyor.