Post Author Avatar
Sevkan Uzel
Yıldız Teknik Üniversitesi - Çevirmen/Editör
Riga'da gerçekleşen 2017 Avrupa Gezegen Bilimleri Kongresi'nde, volkanik etkinlik dolayısıyla ortaya çıkan lav kanallarının, Mars'ta caddeler barındırabilecek kadar, Ay'da ise şehir bile kurulabilecek kadar büyük olan korunaklı yaşam alanları sağlayabileceği ileri sürüldü. Bir diğer çalışma ise yeni nesil Ay yörünge uydularının, Ay yüzeyinin altındaki bu tür yapıları radarla nasıl saptayabileceğini gösteriyor.

Lav kanalları iki yolla oluşabiliyor: Aşırı katmanlaşmış kanallar, viskozitesi düşük lavın yüzeye çok yakın akması ve ilerleyen lav akıntısının üstünde çatı oluşturacak şekilde kalınlaşan sert bir katman üretmesiyle oluşuyor. Püskürme bittiğinde, oluk boşalarak, yüzeyin birkaç metre altında kalmış bir tünel ardında bırakıyor. "Şişmiş" kanallar ise kaya katmanları arasındaki çatlaklara ya da önceki akışlardan kalma oyukların arasına lav akmasıyla oluşan derin ve karmaşık yapılar oluyor. Lav genişliyor ve kendine yüzeye çıkış yolu açarken, ardında birbirlerine bağlı galerilerin olduğu devasa bir ağ bırakıyor.

Yeryüzündeki pek çok volkanik arazide lav kanalları bulunuyor; Lanzarote, Hawaii, İzlanda, Avustralya'daki Kuzey Queensland, Sicilya ve Galapagos adaları gibi. Yeraltı kanalları ağı 65 km'ye kadar ulaşabiliyor. Şimdiye dek yapılan uzay keşif uçuşlarında, Ay ve Mars'ta da lav kanallarının olduğuna ilişkin kanıt olarak yorumlanan birtakım gözlemler yapıldı. Son olarak NASA'nın GRAIL uçuşu, Ay'ın kütleçekimi hakkında ayrıntılı veriler elde etti. Bu veriler, Ay'ın erken dönemlerindeki volkanik püskürmelerde oluşan bazalt düzlükler olan Ay denizlerinin (İng. lunar maria) altında, lava kanalları ile ilişkilendirilebilecek devasa yüzeyaltı boşlukları olduğuna işaret ediyordu.

ESA astronotları, PANGEA 2016 kursunda, Lanzarote'deki lav kanallarında görülüyor (Telif: ESA/S. Sechi)


İtalya'nın Padova ve Bologna Üniversiteleri'nden araştırmacılar, uzay araçlarından alınan verileri kullanarak, Dünya, Ay ve Mars'taki lav kanalı adayları için yüksek çözünürlüklü Dijital Arazi Modelleri'ne dayanan ilk sistematik karşılaştırmayı gerçekleştirdi. Ekipten Dr Riccardo Pozzobon, karşılaştırma sonucunda, lav kanallarının büyüklüğü konusunda yerçekiminin etkisinin büyük olduğunun anlaşıldığını belirtiyor. Dünya'da bu kanallar 30 metre genişliğinde olabiliyor. Mars'ın daha düşük kütleçekim ortamında ise 250 metre genişlikte lav kanallarının olabileceğine ilişkin işaretler var. Ay'da ise genişlikleri 1 kilometreyi, uzunlukları ise yüzlerce kilometreyi bulabilir.

PANGEA eğitiminde olan bir ESA astronotu, HaloSpec İzgeölçeri ile Lanzarote lav kanallarındaki kayaların mineral bileşimine bakıyor. (Telif: ESA/L. Ricci)


"Bu sonuçlar, hem Ay'ın yerleşilebilirliği ve insanlarca araştırılması açısından, hem de Mars'ta dünyadışı yaşam arayışı bakımından büyük önem taşıyor. Lav kanalları, kozmik ışınımdan ve mikro-meteorit akışından korunan ortamlar olduklarından, ileride yapılacak insanlı uçuşlar için güvenilir yaşam alanları sağlayabilir. Ayrıca potansiyel olarak, insan kolonilerinin kurulması için de yeterli büyüklükte olabilirler. Riga'nın tarihi şehir merkezinin büyük bölümü, Ay'daki tek bir lav kanalına sığabilirdi," diyor Pozzobon.

Pozzobon ve ekibinin çalışması, şu anda Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) astronot eğitim programında kullanılıyor. PANGEA adı verilen bir gezegensel yerbilim eğitimi kursu veren ekip, ESA'nın astronot ve mühendislerini eğitiyor. Astronot adayları, ileride yapmak durumunda kalabilecekleri Ay ve Mars yerbilim araştırmalarına hazırlık olarak, PANGEA projesi dahilinde Kanarya Adaları'ndaki lav kanallarında arazi gezisine götürülüyorlar. PANGEA ayrıca Lanzarote'de bulunan 8 km'lik Corona lav kanalının özelliklerini belirlemek için lazer teknolojisindan yararlanma çalışmalarına odaklanmış durumda.


Ancak lav kanallarının Dijital Arazi Modelleri ile çözümlenmesi için çökme ya da meteorit delmesi gibi bir yolla, gizli tünelin varlığının ortaya çıkması gerekiyor. Alışılmış uzaktan algılama ekipmanları, lav kanallarını algılayıp karakterize edemiyor; çünkü yüzeyin altından ölçüm alamıyorlar. Neyse ki kongrede sunulan bir başka çalışmada, Trento Üniversitesi'nden Leonardo Carrer ve meslektaşları, Ay'daki lav kanallarının yörüngeden saptanması için özellikle tasarlanmış bir radar sisteminden söz etti. Radar, düşük frekanslı elektromanyetik dalga kullanarak Ay yüzeyinin altını yokluyor ve yansıyan sinyalleri ölçüyor. Bu radar cihazı, fiziksel bileşimi, mağaraların büyüklüğünü, şeklini ve konumlarını net olarak belirleyebiliyor.






Kaynaklar

  • EuroPlanet, "Lava tubes: the hidden sites for future human habitats on the Moon and Mars"
    <https://www.europlanet-eu.org/lava-tubes-the-hidden-sites-for-future-human-habitats-on-the-moon-and-mars/>

  • Phys.org, "Lava tubes as hidden sites for future human habitats on the Moon and Mars"
    https://phys.org/news/2017-09-lava-tubes-hidden-sites-future.html >






Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.

Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir