Post Author Avatar
Yusuf Cem Durakcan
Boğaziçi Üniversitesi - Çevirmen/Yazar
Vincent van Gogh’un The Sarry Night tablosu ile Einstein’ın uzay-zaman teorilerindeki herkesin hemfikir olabileceği ortak noktanın ‘’yaratıcılık’’ olduğunu söyleyebiliriz. Türk Dil Kurumu’nun sağladığı sözlükte yaratma yeteneği olarak tanımlansa da, yaratıcılığın alt metninde yatan şey genellikle hayal gücüdür. Hayal gücü, bizi bir tür olarak ileri götüren şeydir. Hayal gücü sayesinde dünyalarımızı genişletip yeni fikirler, bulgular ve buluşlar ortaya koyarız.

Peki, insanların hayal gücü kabiliyetlerindeki dramatik farklılıklar neden kaynaklanıyor olabilir? İnsanlar kendilerini daha yaratıcı olacak şekilde eğitebilir mi? Aslında bilim, üç farklı ancak ilişkili başlık altında olmak üzere, yaratıcılıkla ilgili aklımıza takılan sorulara cevap verebiliyor.

Yaratıcı Hayal Gücü


Yaratıcı hayal gücünü tanımlarken, yaratıcılığa ayrı bir parantez açmak gerekiyor. Çünkü bu hayal gücünde tarif edilen şey, bir opera yazmak ya da çığır açan keşiflerine altına imza atmamızı sağlayan yeteneğimizdir. Dolayısıyla, bu kabiliyetimizin evdeki sorunlara yaratıcı çözümler getirme veya el işleri yapma gibi günlük yaratıcılık faaliyetlerimizden farklı olduğunu söyleyebiliriz.

Yaratıcı fikirlerin ortaya çıkması, açık bir şekilde zordur. Bu nedenle, yaratıcılığın öğretilmesi ya da yaratıcılık durumunun ortaya çıkmasının tetiklenmesi, çok sayıda sanatçının ve bilim insanının hedefi olmuştur.

Peki, yaratıcılığın öğretilmesi veya tetiklenmesi mümkün olabilir mi? Yapılan çalışmaların önermesine göre, yaratıcı hayal gücünün çevre faktörü ile ya da basit bir şekilde çok çalışma ile güçlendirilmesi mümkün. Örneğin, deneysel araştırmalar, çocukların yaratıcı içeriğe odaklandıklarında veya yaratıcı kişilikleri seyrettiklerinde daha yaratıcı olduğunu gösteriyor.

Yaratıcı hayal gücünün de iki fazı vardır. "Iraksak düşünme" ve ‘’yakınsak düşünme’’. ‘’Iraksak düşünme’’, bir şekilde ana sorun veya konuyla bağlantılı olarak çok çeşitli fikirleri düşünme yeteneğidir. Hızlı ve otomatik olan sezgisel düşünce ile desteklenmeye eğilimlidir. Ardından, ana sorun ya da konu içindeki fikirleri faydalı olmaları açısından değerlendirmenize yardımcı olacak "yakınsak düşünme" ye ihtiyaç duyarsınız. Analitik düşünceyle desteklenen bu süreç, ‘’doğru’’ olduğunu düşündüğümüz seçeneği tercih etmemizi sağlar.

Yukarıda bahsettiğimiz temel üzerinden yola çıkarsak, yeni fikirler ortaya koymada arkadaşlarınızla çok sayıda beyin fırtınası yapmak ya da bu alanda açılan kurslara katılmak faydalı olabilir. Ancak bu, mutlaka iyi bir seçim yapacağınız anlamına gelmez. Araştırmalar, ilk gereksinimin aslında maruz kalma ve deneyim olduğunu ileri sürüyor.

Maruz kalma ve deneyimi, bir alan ya da konu üzerine edinilen bilgilerin fazlalığı olarak yorumlamak mümkün. Eğer bir konunun içeriğini derinlemesine biliyorsanız, analitik düşünmenizi destekleyecek verilerin fazlalığından dolayı o konuda yaratıcı fikirler ortaya koyma ihtimalinizi de artırıyorsunuz. Yani, yaratıcılık için ilham perisini beklemek pek de mantıklı bir seçim olmayacaktır. Bu başlığı Pablo Picasso’nun bir sözüyle bitirebiliriz; ‘’ Önce kuralları tam bir profesyonel gibi öğrenin. Sonra onları bir sanatçı gibi kırın.’’

Fantastik Hayal Gücü


Birçok kişi için, bir fikir tarafından tamamen dikkatin toplanabilir olması, başarılı ve yaratıcı bir projeyi sonuçlandırmanın anahtarıdır. Bunun için, bilim insanlarının "fantastik hayal" olarak tanımladığı yeteneğe ihtiyacınız olabilir. Bu yetenek, hayal ürünü kurguları yaratmayı ya da başka bir deyişle fantastik dünyalar oluşturmayı kapsıyor. Bununla birlikte, fantastik hayal gücünün dalgınlığı artırabileceği ve gündelik yükümlülükleri gerçekleştirmeyi zorlaştırabileceği göz önüne alındığında, ilk bakışta sahip olmak istenilebilecek bir yeteneğe benzemiyor olabilir. Hatta, fantastik hayal gücünün karanlık bir tarafı bile var. Fantastik hayal gücü, travmatik olaylara tepki olarak gerçeklikten kaçma yoluyla artma eğilimi gösteriyor.

Tabii ki, fantastik hayal gücünün faydaları da var. Çocuklarda fantastik katılım, artan yaratıcı hayal gücü, anlatı kabiliyeti ve bakış açısı alma ile ilişkilidir. Yetişkinler için ise, yaratıcı hayal gücü hafızanın sağlamlaşmasına, yaratıcı problem çözme ve planlamayı iyileştirmeye yardımcı olabilir.

Bu yeteneğin güçlendirilmesi de mümkün. Araştırmalar, ebeveynleri tarafından rol yapma oyunlarını oynamaya teşvik edilen çocukların, hayatının ilerleyen dönemlerinde bu hayal gücüne olan eğilimlerinin daha yüksek seviyelerde olduğunu gösteriyor.  Sadece çocuklukta da değil, herhangi bir yaşında amatör aktörlüğe başlayan bireylerin, daha yüksek seviyede fantastik hayal gücüne sahip olabileceği biliniyor.

Olaysal Hayal Gücü


Olaysal hayal gücü, fantastik hayal gücüne benzer fakat, ağırlıklı olarak gerçek (olaysal) bellek ayrıntıları hayali (semantik) ayrıntılardan ziyade kullanır. Bu, bireylerin alternatif geçmişleri daha iyi hayal etmesine, hatalarından ders çıkarmasına veya geleceklerini hayal etmesine ve onlara hazırlanmasına yardımcı olur. Bu alanda yapılan bazı çalışmalar, görsel hayal yeteneği daha fazla olan kişilerin geleceğini hayal ederken daha fazla duyusal ayrıntıya sahip olduğunu gösteriyor.

Her ne kadar kişisel gelişim kitaplarında, geleceği hayal etmenin başarıyı yakalamada önemli olduğu öne sürülse de, ilgili alanda yapılan çalışmalar bunun pek de geçerli olmadığını gösteriyor. Araştırmaların önermesine göre, gelecek için en iyi hazırlık, istenen gelecekteki etkinliğin sonucunu değil o sonuca giden süreci hayal etmekten geçiyor. Personality and Social Psychology Bulletin'de yayımlanan bir çalışmanın sonuçlarına göre, eğer öğrenciler iyi not aldığını değil de iyi not almak için çalışma süreçlerini hayal ederlerse, başarılı olma ihtimalleri artıyor.

Hangi türden olursa olsun, hepimiz farklı düzeylerde hayal gücüne sahibiz. Yapılan çalışmalar da, hayal gücünün verimli kullanımının başarıyı artırabileceğini ve hayal gücünün de ayrıca geliştirilebileceğini gösteriyor. Einstein'ın bir sözüyle yazıyı noktalayalım; ''Zeki olmanın gerçek işareti bilgi değil, hayal gücüdür.''

Kaynak ve İleri Okuma
  • The secret to creativity – according to science, The Conversation, Retrieved from "; https://theconversation.com/the-secret-to-creativity-according-to-science-89592
  • Learning to Think Outside the Box, NY Times, Retrieved from
  • From Thought to Action: Effects of Process-Versus Outcome-Based Mental Simulations on Performance, Personality and Social Psychology Bulletin, Volume: 25 issue: 2, page(s): 250-260 Issue published: February 1, 1999
  • Individual differences in the phenomenology of mental time travel: The effect of vivid visual imagery and emotion regulation strategies, Consciousness and Cognition, Volume 15, Issue 2, June 2006, Pages 342-350
  • Episodic Simulation of Future Events, Volume 1124, The Year in Cognitive Neuroscience 2008 Pages 39–60 "; http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1196/annals.1440.001/abstract
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir