Yapay seçilim, insanlar tarafından yetiştirilen bitki ve hayvanların belirli özelliklerde olmasının sağlanması için sonraki nesillere aktarılması istenen özelliklerin, aktarılma olasılığını arttırmada kullanılır.

Seçimli Üretim Nedir?

-- Bir canlı topluluğunda olması istenen belirli özelliklerin, yeni nesillere aktarılması için söz konusu özellikleri en yüksek düzeyde taşıyan bireylerin çiftleştirilmesidir. -- İnsanlar binlerce yıldan bu yana çeşitli bitki ve hayvanlar üzerinde, farklı nedenlerle seçimli üretim uyguluyor. Örneğin: * ekinlerden daha iyi ürün almak için, * süs bitkilerinin belirli renk ve biçimlere sahip olması için, * çiftlik hayvanlarının daha fazla ve iyi kalite et ya da yün üretmesi için, * belirli fiziksel ve davranışsal özelliklere sahip köpeklerin üretilmesi için. -- Seçimli üretim, bir organizma türünün özelliklerini, insanlarının istediği biçime yaklaştırmak için nesiller boyu süren çalışmalarla gerçekleştirilir. Bu sayede, birkaç kuşak sonraki torunlar, birkaç kuşak önceki atalarından daha farklı genel özellikler sergiler.

Seçimli Üretim Nasıl İşliyor?

-- Bir organizmanın özellikleri, kısmen nesilden nesile aktarılan gen varyantlarının kombinasyonu tarafından belirlenir. Örneğin uzun boylu ebeveynlerin çocukları, eğer uzun boy gen varyantlarının kombinasyonuna sahipse uzun boylu olabilir. -- Hayvanları ve bitkileri seçimli olarak üretirken bundan yararlanabiliriz. Belirli özelliklere sahip ebeveynler seçerek, o özelliklere sahip yeni nesil elde etme şansımızı yükseltiriz. * Örneğin bir bitki türü için, eğer uzun boylu ebeveynler seçip, kısa boylu bireyleri üretime katmazsak, yeni nesilde uzun boy gen varyantı daha bol bulunacaktır. * Yeni neslin bir kısmı, ebeveynlerinden bile daha uzun boylu olabilir. Çünkü ebeveynlerinden farklı uzun boy genleri kombinasyonu almış olabilirler, ki bu da onları daha uzun yapar. * Yinelenen seçimli üretim ile çok sayıda neslin sonunda topluluk giderek daha uzun olur.  

Seçimli Üretimin Sorunları

-- Seçimli üretim, hayvan ya da bitki topluluklarında çoğu zaman çok benzer genetiklerle sonuçlanır. -- Benzer genetiğin anlamı, topluluktaki bireylerin kuvvetli yanlarının da zayıf yanlarının da aynı olması demektir. -- Enfeksiyon hastalıkları böyle toplumlarda daha kolay yayılır, çünkü tüm topluluk aynı kırılganlığa sahiptir. -- Seçimli üretimde, çoğu zaman birbirleri ile yakın akraba olan canlıların genleri kombine edilir. İnsanlarda akraba evliliklerinin doğurduğu tehlikelere benzer biçimde, bu durum çekinik gen varyantlarına bağlı genetik bozuklukların ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

Seçimli Üretim Türleri

Yakın akraba çiftleştirme -- Eğer öngörülebilir özelliklere sahip bir canlı topluluğu istiyorsak, yakın akraba çiftleştirmeye meylederiz. -- Bu işlemde kullanılan genetik malzemeler, kardeş gibi birinci derece akraba bireylerden alınır. -- Süreç bu şekilde tekrarlandıkça, giderek genetik açıdan birbirlerine daha çok benzeyen bireyler elde edilir. -- Çok sayıda neslin sonunda, bireyler neredeyse genetik olarak özdeş hâle gelir. O zaman elde edilen topluluğa "safkan ırk" denmeye başlanır. Örneğin Labrador cinsi köpekler ya da Siyam cinsi kediler gibi. (Bkz. Doğanın Safkan Köpek Irkı Hangisi?) Uzak akraba çiftleştirme -- Bu süreçte, kuzen gibi ikinci derece akraba bireylerin genetik malzemesi kombine edilir. -- Safkan ırk elde etme hızı, bu süreçte daha yavaş olur. Fakat sağlıksız bireylerin ortaya çıkma olasılığı biraz daha azaltılarak ilerlenmiş olunur. Kendi kendini tozlaştırma -- Bitkilerin çoğunda hem dişi, hem de erkek organ bulunur. -- Bazı türler, kendi erkek organlarından kendi dişi organlarına polen aktarabilir ve buna kendi kendini tozlaştırma adı verilir. -- Kendi kendini tozlaştıran bitkilerin yavruları, ebeveyn bitkiye özdeş olmaz; çünkü üreme sırasında genlerde sıra değişimi olur. -- Bitki yetiştiricileri bu süreçten yararlanarak, istedikleri özelliklere sahip bitkiler elde etmeye çalışır. Çapraz çiftleştirme -- Çapraz çiftleştirmede akraba olmayan bireylerin genetik malzemesi kullanılır. -- Amaç genellikle farklı bireylerde yer alan farklı özelliklerin, tek bir bireyde bir araya getirilmesidir.

Yapay Seçilim ve Doğal Seçilim

-- Her iki süreç de nesiller gelip geçerken genetik değişiklikler ile sonuçlansa da, ikisi farklı şeylerdir. -- Doğal seçilim, hayatta kalmayı ve üremeyi etkileyen çevresel etkenlere bağlı olarak gerçekleşir. -- Yapay seçilim, yani seçimli üretim ise insanların ilgileri doğrultusunda yönlendirilir.  

 Yapay Seçilim ve Genetik Mühendisliği

-- Hem seçimli üretim, hem de genetik mühendisliği organizmaların genetik özelliklerini değiştirmek amacı ile kullanılır. Fakat ikisi çok farklı süreçlerdir. -- Seçimli üretim, bir türde var olan yani doğal olarak bulunan gen varyantlarından ve doğal çiftleşme sürecinden yararlanır. -- Genetik mühendisliği ise laboratuvarda bir organizmanın genomuna doğrudan müdahale edilerek gerçekleştirilir. -- Genetik mühendislik yolu ile yapılan gen varyantları, nesilden nesile aktarılabilir.