Evrim Günü yazı dizimizin devam yazısını "Yapay seçilim" üzerine yazıyoruz. Yapay seçilim ile genel olarak insanların, diğer türlerin evrimine etkisi anlatılmaktadır. Bu etkilerin bilinçli ya da bilinçsiz olarak yapılmış olmasından bağımsız olarak gerçekleştiği varsayılmaktadır. Ne var ki; yapay seçilimin itki güçlerinden biri olarak insan etkisi de kimi yaklaşımlara göre doğal bir etki olarak değerlendirilmektedir.

Hem evrim kavramını hem de işleyişini anlamak için olmazsa olmaz bir başlık olan "Yapay seçilim" ; tam olarak insanların diğer türleri kendi istediği fenotip (genetik özelliklerin tanımlanması) için üretmesi anlamına gelmektedir. Yapay seçilim kavramını böyle anlamakta bir problem olmadığı gibi, köpeklerin tahmini son 50,000 yıl içerisinde geçirdiği evrimi de hesaba katmak gerekir. İnsanların (dönemin şartlarını düşünerek) bu evrime bilinçli bir hayvan üretimi yaparak çok fazla katkıda bulunmamış olacaklarını hesaba katmak gerekir. Gel gelelim insanoğlu köpek evrimini (ve daha bir çok hayvanın ve bitkinin evrimine) evcilleştirme ya da beslenme gibi günlük amaçlar doğrultusunda yönlendirmiştir.

Günümüzde yaşamakta olan tüm köpekler, gri kurt, batı kurdu olarak bilinen Canis lupus türünün değişik ırkları olarak geçmektedir. Tür olmanın gereği olarak, verimli döller verebilme yani yeni yavruların da doğurgan olması veya verimli döl verebilmesi gerekmektedir. Köpek ırkların hepsi birbiriyle çiftleşip verimli yavrular üretebilmektedir. Buna bağlı olarak insanlar sürülerini korumak için, evlerine bekçi olması için, sosyal hiyerarşinin bir parçası olarak süs olması için, arkadaş olması için bir çok köpek ırkının 50,000 yıl kadar kısa bir süre içinde evrimine kimi zaman bilerek kimi zaman istemeden sebep olagelmiştir.

Köpeklerin evrimi gibi bir çok hayvanın ve bitkinin de evrimi örnek olarak gösterilebilir. Yine biyoloji ve moleküler biyoloji araştırmalarının ilerlemesi ile bir çok mikrobiyal tür (bakteri ve virüs çeşitleri) laboratuar aktiviteleri ile hem de çok hızlı şekilde evrimleşmiştir.

Tür içi farklılıkların yaratılması gibi yeni türlerin oluşması da "yapay seçilim"in sonuçları arasındadır. Liger (tion olarak da bilinir) aslan ve kaplanın çaprazlanmasıyla oluşturulmuş bir melez (hibrid) türdür. Özellikle zirai açıdan yeni türler, giderleri düşürmek, verimi artırmak, ürün kalitesini artırmak amaçlanarak üretilmektedir. Yapay seçilim bu noktada işlemektedir. Rekombinant DNA teknikleri ve gelişen moleküler biyoloji teknikleri ile günümüzde çok daha kolay ancak hala pahalı bir işlem olarak yerini bulmaktadır.

Seçilişe göre evrimi yönlendirmek yapay seçilimin en önde gelen avantajlarından olduğu gibi bir çok dezavantajı da bulunmaktadır. Doğal ekosisteme yeni av ve avcılar eklenmekte, besin zinciri ve dağılımı değişmekte, yeni bitki türlerinin tüketilmesi ile insan sağlığının bilinmeyen bir çok yönden tehlike altında olması bunların arasında sayılabilir.

 

---

Kaynaklar :   Jr., Rose MR, eds. (2009). Experimental Evolution: Concepts, Methods, and Applications of Selection Experiments. University of California Press, Berkeley, California.

Wricke, Gunter, and Eberhard Weber. 1986. Quantitative genetics and selection in plant breeding. Berlin: W. de Gruyter. Page 257.

---