Kedigillerin (yani aslan gibi büyük kedilerin yanı sıra evcil kedilerin de) ağız yoluyla aldıkları takdirde bağırsaklarında üreyebilen bir parazit var: Toxoplasma gondii. Aslında bu parazit sadece kedigillere değil; kuşlara, kemirgenlere, ineklere, koyunlara, köpeklere, insanlara yani hayvanlar âleminin hemen hemen bütün üyelerine ağız yolu ile geçebiliyor. Toksoplazmanın adının çoğunlukla kedilerle anılmasının nedeni ise, bu parazitin yaşam döngüsünün eşeyli üreme aşamasını sadece kedigillerin (aslan, kaplan, jaguar, puma, leopar, çita, evcil kedi vb.) bağırsaklarında gerçekleştiriyor olmasından ileri geliyor (diğer canlılarda ise sadece eşeysiz üreme yapabiliyor).

Dünyadaki insanların neredeyse yarısının bu paraziti taşıdığı düşünülüyor. Çoğu insan herhangi bir olumsuz etki görmeden yaşamını sürdürüyor ve paraziti taşıdığını da ancak test yaptırırsa öğrenebiliyor. Bağışıklığı düşük bazı kişilerde ise söz konusu parazitin beyni etkileyebildiği ya da gebelikta düşüğe neden olabildiği biliniyor. Bu nedenle gebelik öncesinde tokso testi yapılması ve eğer anne adayında parazit varsa, gerekli ilacı kullanarak tedavi olması önem taşıyor.

Tek hücreli bir ökaryot olarak protozoa grubunda incelenen Toksoplazma (Yunanca "yay şekilli" anlamına gelir) parazitinin her hayvanda bulunuyor olabileceğini, hatta insan nüfusunun da büyük bir yüzdesinde bulunduğunu ve ayrıca kedilerin bağırsaklarında eşeyli üreme (protozoalar tek bir hücre olmalarına rağmen, cinsiyetleri olabilir ve dolayısıyla eşeyli üreyebilirler) döngüsüne girebildiğini bildiğimize göre, evcil hayvanlarımızın sağlığı için endişelenmeli miyiz? Neyse ki toksoplazma parazitine karşı geliştirilmiş “iç parazit hapları ve iğneleri” ile kedilerimizi, köpeklerimizi ve diğer evcillerimizi korumamız hiç de zor değil. Asıl risk, söz konusu parazitin sıklıkla rastlanabildiği sebze ve meyveleri iyi yıkamadan yemekte olduğundan, hem yiyeceklerimizi hem de ellerimizi özellikle besin almadan önce mutlaka yıkamamız gerekiyor. Çünkü toksoplazma paraziti dokunma ile değil, ağız yolu ile alınıyor; yani parazit bir şekilde elinize bulaşsa bile, elinizi yıkamadan ağzınıza sokmadığınız veya yiyeceğinize sürmediğiniz takdirde bünyenize giremez.

Toksoplazma Parazitinin Yaşam Döngüsü

Toxoplasma gondii –kısaca tokso– oldukça küçük, garip bir yaşam döngüsü olan ve konak canlıda tehlikeli sonuçlara sebebiyet verebilen tek hücreli bir parazittir. Beyine ulaşabilen bu parazite, eğer kedinizde parazit mevcutsa, kedi kumunu temizleme esnasında bulaş olma riskiniz artabilir. Kediler bu paraziti yedikleri kemirgenlerden ve kuşlardan ya da parazitli toprağa temas eden yerlerini yalarken kapabilir; yani kediniz sokakta gezinmiyor ve avlanmıyorsa parazit taşıma olasılığı çok düşüktür (ki bu küçük olasılık da sokaktan dış giysinize bulaşan parazitle veya eve dışarıdan giren başka parazitli nesne ile temas etmesi dolayısıyladır). Yutulmasının ardından, parazitler kedinin bağırsak duvarlarına tutunur ve burada eşeyli üremek için kendi eşini bekler. Çiftleşmenin ardından milyonlarca Tokso zigotu içeren minik kesecikler –oositler– meydana gelir. İlginç bir şekilde, kediler (sadece ev kedileri değil bütün kedigiller) toksoların üreyebildiği tek hayvan familyasıdır.

style="text-align: center;">Centers for Disease Control and Prevention – CDC
Şehir hayatında insanlara toksoplazma geçişi, çoğunlukla lokantalarda iyi yıkanmayan yeşilliklerin yenmesi ile gerçekleşiyor.

Daha sonrasında, bulaş olan kedi bu oositleri dışkısıyla dışarı atar. Eğer bir kedi tokso paraziti taşıyorsa, özellikle kedi kumuna atılan dışkının temizlenmesi sürecinde insanlara bulaşma riski taşıyabilir. Bu nedenle sahiplenilen kedilerin ve diğer canlıların iç parazitten arındırma uygulaması ihmal edilmemelidir.

Toksoplazmoz

Tokso’nun bulaşması Toksoplazmoz olarak adlandırılır ve vücuda bir kez girdiğinde burada kalır. Bir oositin kedi olmayan bir vücuda girmesinin ardından, oositler açılır ve Tokso zigotları hızlı bir şekilde bölünmeye başlar. Kan yoluna geçmesiyle birlikte de beyin dahil olmak üzere vücuttaki bütün organlara taşınır. Neyse ki insan bağışıklık sistemi genellikle parazitlerin çığırından çıkmasına engel olur. Bağışıklık sistemi, parazitleri beyin ve kaslarda küçük kesecikler halinde kümelenmeye zorlar. Kesecikler genellikle bağışıklık sistemi tarafından hareketsiz kalmaları için baskılanır. Ancak bağışıklık sisteminin zayıf düştüğü hastalık durumlarında ve yaşlılıkta, parazit serbest kalabilir ve özellikle gözler ve beyin olmak üzere organları hedef alan ciddi hastalıklara sebep olabilir.

Toksoplazmoz hiç de nadir görülen bir durum değildir. CDC verilerine göre; Amerika toplumunun 12 yaşından büyük bireylerinin %22.5 ‘i Tokso parazitine sahip. Dünyanın diğer bölgelerinde ise; bulaş vakasının %95 gibi büyük bir değerde olabileceği düşünülüyor. Ortalama olarak, dünya nüfusunun yaklaşık yarısının tokso paraziti taşıyıcısı olduğu tahmin ediliyor.

>Toksoların bölünmesi
Toksonun bölünmesi

Belirtiler

Tokso hakkındaki en ilginç şey; bulaştığı hayvanın beyinlerinde meydana getirdiği garip hasardır. Bulaş olan fareler daha gözüpek hale geliyorlar ve kedilerden daha az korkuyorlar. Bu bozuk etki; kemirgenin bir kedi tarafından avlanması ihtimalini arttırıyor ve Tokso'nun kediye bulaşması ve üremesi şansını güçlendiriyor.

Bulaş olan insanlarda da garip semptomlar görünebilir. Araştırmalar bulaş olan erkeklerin daha şüpheci olmaya, çekingen olmaya ve kuralları ezmeye daha yatkın hale gelmeye başlayabildiklerini, kadınların ise kendine daha özgüvenli, dışa dönük ve yasalara uyan bireyler haline gelebildiğini gösteriyor. Aman ne güzel dediğinizi duyar gibiyiz, ancak acele etmeyin.

>fare-beynindeki-tokso-kist-bilimfilicom
Fare beynindeki bir Tokso keseciği

Kötü Haber

Bulaş olan erkek ve kadın bireyler trafik kazalarına maruz kalmaya, kendine zarar vermeye ve ciddi bir biçimde şizofreni geliştirmeye daha yatkın hale geliyorlar. Ve dahası, zayıf bağışıklık sistemine sahip insanlarda, Toksoplazmoz; gözlere, beyine ve diğer organlara hasar ve aşırı durumlarda da ölüme sebebiyet verebilir.

Hamile kadınlar ve bağışıklık yetersizliği olanlar büyük oranda risk altındadırlar. Yeni bulaş olan kadınlar -özellikle de hamilelik dönemindeki-- bulaşı kolaylıkla fetusa geçirebilir. Bu durum bebekler için ölümcül sonuçlara yol açıp, göz ve sinir sisteminde büyük hasarlara sebep olabilir. Doktorların hamile kadınlara eğer evde bir kedi varsa kumundan uzak durmaları tavsiyesinde bulunmalarının sebebi bundandır.

İyi Haber

Fakat yazımızın tamamı kötü senaryolardan oluşmuyor tabii ki. Özellikle de kedi severleri rahatlatacak bazı noktaları da paylaşmamızda fayda var. Öncelikle, parazitin kedi tarafından tüketilmesinin ardından yalnızca 3 hafta boyunca Tokso oosit atılımı gerçekleşir. Bu da şu anlama geliyor; eğer evcil kedinizi dışarıya bırakmıyor ve bir fare avlamasına engel oluyorsanız temelde güvendesiniz demektir. Ancak dışarıya çıkan ya da sokaktan sahiplendiğiniz bir kediniz varsa, onu belli bir süre boyunca mutfak tezgahlarınızdan uzak tutmanızı ve mutfak eşyalarınızı sıklıkla yıkamanızı öneriyoruz.

Bir başka önemli kısım ise; yiyecekleriniz. Her ne kadar kediniz güvende olsa da, sokaktaki bazı kediler paraziti yiyecekleriniz aracılığıyla size bulaştırma potansiyeline sahiptir. Tokso bulaşı, enfekte kediden çok, tüketilen gıdalardan olmaktadır. Enfekte kediler dışkıları ile toprağı kirletebilirler. Parazit, doğada 1,5 yıla kadar bulaş olabilecek durumda kalabilir. Yani otçul bir hayvan tarafından --örneğin; inekler, koyunlar-- parazit alınabilir ya da tükettiğiniz meyve ve sebzelere de sıçramış olabilir. Bu da şu anlama geliyor; insanlar paraziti yalnızca enfekte kedilerden değil aynı zamanda çiğ et ya da iyi yıkanmamış meyve sebzeleri tüketerek de alabilir. CDC;  ABD'de Toksoplazmoz'u beslenmeden kaynaklı olarak ölüme sebebiyet verebilen hastalıklar listesine almıştır. Hem yabani kediler hem de evcil kediler soruna sebep olabilirken, 2013 yılında yapılan bir çalışma, evcil kedilerin çok daha büyük bir etkiye sahip olduklarını ortaya koydu, çünkü evcil kedilerin populasyonu yabani kedilere kıyasla daha fazladır.

Parazite karşı önlem almanın bazı yolları ise şu şekilde: Etleri iyice pişirerek, sebze ve meyveleri iyice yıkayarak tüketmek ve evdeki yüzeyleri temiz tutmak. Öte yandan hamilelik kararı alan kadınların önce tokso testi yaptırmaları, enfeksiyon varsa tedavi olmaları, gebelik sürecinde de kedi dışkısından ya da dışkı bulunabilecek topraktan uzak durması ve temizliğine güvenmediği yerlerde yemek yememesi, parazite karşı korunma olasılığını artırabilir. Parazite karşı azami korunmak için:

  • Çiğ ve/veya az pişmiş et tüketmeyin. Etlerin en az 70-75 santigrat derecede 15-20 dakika boyunca pişirilmesi gerekir. Ayrıca pişirmeye hazırlama sırasında çiğ etle temas eden yerlerin ve uzuvların temizlenmesi önemlidir.
  • Pastörize edilmemiş süt tüketiminden uzak durun.
  • Sebze ve meyveleri iyice yıkayarak tüketin.
  • Bahçe işleri ile uğraşırken eldiven kullanın.
  • Çiğ etlere, yıkanmamış sebze ve meyvelere dokunduktan sonra ellerinizi ve mutfak tezgahınızı sabunlu su ile yıkayın.
  • Yemekten önce ellerinizi mutlak suretle yıkayın; çocuklara ellerini ağza götürmemesi için uyarıda bulunun.
  • Evde beslediğiniz kedinize, herhangi bir risk unsuru oluştuğu takdirde, iç parazit uygulaması yaptırmayı ihmal etmeyin. Henüz bu uygulamanın yapılmamış olduğu, sokaktan yeni eve alınmış kedilerin kum kabını temizledikten sonra ellerinizi sabunlamayı ihmal etmeyin.
Bu önlemleri almış olmanız; parazitten yüzde yüz korunacağınız anlamına gelmez. Nihayetinde, mikroskobik düzeydeki bir parazitten söz ediyoruz, dolayısıyla yüzde yüz bir korunmanın mümkün olmadığını da söyleyelim.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir