Antik ekmek kırıntılarına dair izler, ekmeğin yapım serüveninin Taş Devri'ne kadar uzandığına işaret ediyor. Elde edilen bulgular, insanların tahılları yetiştirmeye başlamadan binlerce yıl önce buğday ve yulafla pişirdikleri ilk doğrudan delili sağlıyor.

Ekmek, binyıllar boyunca önemli bir besin olarak kullanılmaktadır. Yapılan kazı çalışmalarında, Antik Mısırlıların mezarlarında 3500 yıl öncesine ait bayat ekmek somunları bulunmuş, ülkemizde bir erken tarım yerleşimi olarak bilinen 9000 yıllık Çatalhöyük'te pişirmek için kullanılmış kubbeli fırınlar bulunmaktadır. Daha geçmişe doğru yol alındığında ise, ekmeğe dair daha az kanıta rastlanmaktadır.

16 Temmuz'da (2018) Proceedings of the National Academy of Sciences'da yayımlanan bir araştırma Ürdün'de bulunan Shubayqa 1 isimli kazı bölgesinden elde edilecek bulguların bu nedenle potansiyel olarak çok önemli olduğunu vurguluyor. Ürdün'ün kuzeydoğusunda bulunan bu kazı bölgesinin tarihi 14.400 yıl önceye kadar uzanıyor. Peki 14.400 yıl öncesinin ne anlama geliyor? Şöyle ki; bu zamanda Orta Doğu'daki Taş Devri avcı-toplayıcıları, çiftçilik henüz başlamadan yaklaşık birkaç bin yıl önce bölgede kalıcı olmaya yakın yerleşimlere başlamıştı.

Bölgedeki iki antik ocakta, araştırmacılar, yanmış halde yüzlerce besin parçacığı buldu. Bunların arasında, ekmek benzeri gözenekli bir yapıya sahip, yaklaşık 6mm çapında, 24 parça da bulunuyor. Daha yakından bakıldığında, bu 24 parçanın, tahıllar --yabani arpa, einkorn buğdayı ve yulaf-- ve tahıl olmayan yumrular dahil olmak üzere kalıntılar içerdikleri görüldü.

Kalıntılar, görece daha yeni kazı bölgelerinden elde edilen eski ekmek parçalarıyla karşılaştırıldığında; oldukça benzer oldukları ve muhtemelen ocağın yanındaki sıcak taşların üzerinde pişirilen, bir çeşit mayasız karışık tahıl ekmeği olduğuna dair düşünceler oldukça güçlendi.

Taş Devri Tarifleri

Antik ekmek kırıntılarının, Shubayqa 1 bölgesinde yaşayan insanların bölgeyi terketmeden hemen önce bıraktığı kalıntılar olduğu düşünülüyor. Yapılan gözlemlerde, ocakların, tamamen bitkisel ve hayvansal gıdalarla dolu olduğu görüldü. Araştırmacılar, bu durumu, muhtemelen bölgeden ayrılmadan önce yanlarında götürecekleri yiyecekleri hazırladıkları ve yalnızca besleyici olması açısından değil aynı zamanda taşıması da oldukça kolay olduğundan ekmeğe dair bir işaret olduğu şeklinde yorumluyorlar.

Roma'daki Sapienza University'den Francesca Balossi de, ekmek yapımının çok çok önce başladığına işaret eden bu doğrudan delillerin, diğer güncel bulgularla da örtüştüğünü söylüyor. Balossi'ye göre, diğer kazı bölgelerinde de 20.000 yıldan beri un benzeri ürünlerin üretildiğine dair izler mevcut.

Her ne kadar ekmek, Taş Devri'nin ana besinlerinden biri olarak görülmese de, son arkeolojik deliller, Shubayqa 1 bölgesindeki avcı-toplayıcıların büyük oranda; bitkilerle, meyvelerle, sert kabuklu yemişlerle ve bitki kökleriyle beslendiklerine işaret ediyor.

Belki de ekmek yapımı, Shubayqa 1 bölgesindeki avcı-toplayıcılar için diğer gıdalara kıyasla, özellikle de ekmek unu için gerekli tahıllar çevrede az bulunmasından ve toplaması çok vakit aldığından daha fazla emek isteyen bir besindi. Bu nedenle, ekmek, özel günlerde ya da bayramlarda yenen lüks bir yiyecek olabilirdi.

Bu fikri ilk öne atan kişi Kanada'daki Simon Fraser University'den Brian Hayden. Hayden'e göre, bu dönem öncesinde şölen için gerçek bir kanıt elde edemeyiz, ama uygulama, Shubayqa 1'in işgal edildiği zamanda kabaca yaygınlaşmaya başladı.

Taş Devri'nin sonlarına doğru ise, iklim değişmeye başladı ve tahıllar daha yaygın bir hal almaya başladı. Bu da insanların neden tarıma başladığını ve ekmeğin neden insan diyetinin önemli bir parçası haline geldiğini kısmen açıklayabilir. Özel olduğunu düşündüğünüz bir bitkinin, birden tamamen erişiminize hazır hale geldiğini düşünün. Ne yaparsınız? Onu daha fazla ekersiniz ve bir lüks olmaktan çıkararak temel yiyecek haline getirirsiniz.