Kontrol edilebilir rüya (İng. Lucid dreaming), rüya gören kişinin rüya gördüğünün farkında olması durumudur. Bu farkındalık, tipik olarak, rüyanın içeriğinin yanı sıra, kişinin kendisinin rüyada ne yaptığının kontrolünü eline alabildiği bir biçimde gerçekleşir. Peki uyurken yaptığımız pratiklerin, fiziksel becerilerimizi geliştirmesi mümkün müdür? 

2016 yılında yayımlanan bir araştırma; kontrol edilebilir rüyadayken motor becerilerin pratik edilmesinin, beceri performansında, uyanık olunan zamanlardaki uygulamalara eşdeğer olabilecek gelişmeler yaratabildiğini doğruladı. 

Son 50 yıllık araştırmaların (1966–2016) bir meta-analizi, çalışmaya katılanların %55'inin yaşamları boyunca bir veya daha fazla kontrol edilebilir rüya deneyimlediğini ve %23'ünün de ayda bir veya daha fazla kontrol edilebilir rüyalar gördüğünü ortaya koydu. Dünya çapında da benzer frekanslarda yaşanan yaygın bir fenomen olmasına rağmen, kontrol edilebilir rüyayı araştırmak ve konu üzerinde kavrayış geliştirmek; birçok zorluğu da beraberinde getiriyor. Dolayısıyla da konu bir araştırma alanı olarak gizemli bir bilinç hali olarak varlığını sürdürüyor.

2016 yılında Journal of Sports Sciences'da yayımlanan çalışmada, araştırma ekibi, online bir deneyi tamamlayan 31 yaş üzerindeki 64 yetişkinin verilerini değerlendirdi. Deney, bilindik bir sıralı parmak dokunma egzersizinin basit bir çevrimiçi versiyonuydu. Basitçe söylemek gerekirse, katılımcılara beş rakamdan oluşan bir sayı dizisi gösterildi (örneğin 4-1-3-2-4) ve bu diziyi 30 saniye boyunca tekrar tekrar "olabildiğince hızlı ve doğru" yazmaları istendi.

Katılımcılar; sıklıkla kontrol edilebilir rüya görenler grubu (%25), zihinsel pratik grubu (%23), fiziksel pratik grubu (%24) ve kontrol grubu (pratik yapmayan) (%24) olmak üzere dört gruba ayrıldı. Gece yarısı, bilinçli rüya görme pratiği, zihinsel prova pratiği veya parmak vurma egzersizinin gerçek hayattaki fiziksel pratiğinin yaklaşık olarak aynı anda tamamlanabilmesi için alarmlar kuruldu. Ertesi gün ne şekilde yapılmış olursa olsun uygulamanın parmak vurma performanslarını iyileştirip iyileştirmediğini görmek için katılımcılar tekrar değerlendirildiler. Elde edilen sonuçlar, her üç pratik türünün de doğruluktan ödün vermeden performans hızını artırdığı görüldü (Hata oranı iki test arasında --örneğin, pratik test sırasında ve takip testi sırasında-- bir farklılık göstermedi). 

Şaşırtıcı biçimde, uyku esnasındaki kontrol edilebilir rüyada yapılan pratikten (+%20), fiziksel pratikten (+%17) veya zihinsel tekrarlama pratiğinden (+%17) kazanılan performans gelişmeleri arasında belirgin bir fark ortaya çıkmadığı; bu üç pratik tipinin de performans etki boyutunun benzer büyüklükte olduğu görüldü.

Yalnızca, bir madeni parayı plastik bir kaba atma motor becerisini geliştirmeyi hedefleyen bir geçmiş araştırmada, kontrol edilebilir rüyadaki pratik (+% 43) ile fiziksel pratik (+% 88) arasında performans artırıcı faydalarda belirgin bir fark bulundu. Bununla birlikte, verilerin gözden geçirdiliği ve analizlerin rafine edildiği, güncel araştırmada da fiziksel pratik ve kontrol edilebilir rüya pratiğinin motor beceriler üzerinde benzer biçimde geliştirici etki boyutlarına sahip olduğu görüldü. 

Güncel çalışmalar, fiziksel pratik yaratan nöral mekanizmaların; uyanıklık, hayal kurma ve kontrol edilebilir rüya görme halleri arasında oldukça benzer olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte, 2011 yılında Current Biology'de yayımlanan bir beyin görüntüleme çalışması, fiziksel hareketlerimizi kontrol etmekten sorumlu olan sensorimotor korteksteki beyin aktivitesinin hayali ve kontrol edilebilir rüyadaki hareke sırasında benzer olduğunu ve böylece motor öğrenmenin gerçekleşmesine olanak tanıdığını gösterdi.

Sonuçlar, sporcular ve yaralanma nedeniyle fiziksel rehabilitasyonda olanlar ve belki de yeni bir motor beceriyi öğrenmek veya geliştirmek isteyen veya tehlikeli bir şey uygulamak isteyen herkes için umut verici görünüyor. Öte yandan elbette ki, daha karmaşık becerilerle yürütülecek daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyuyoruz. Belki de ilk çağrı noktası, daha fazla sayıda katılımcıyla yürütülecek; kontrol edilebilir rüya araştırmasının tutarlı ve güvenilir yeni tekniklerle yürütülmesi olmalıdır.