Yağmur ormanlarının içinde, ince bir ip gibi sıralanmış karıncalar başlarının üzerinde yaprak ve çiçek taşıyarak ilerliyor. Taşıdıkları bu yükler, yeraltındaki endüstriyel boyutlu mantar tarlaları için verim artırıcı gübre rolü oynayacak. Evet, onlar mantar yetiştiriciliği yapan karıncalar!

Dinozorların 60 milyon yıl önce soyunun tükenmesinden kısa süre sonra, yaprak kesici karıncaların ataları sahip oldukları avcı-toplayıcı yaşam tarzının yerine, küçük boyutlu tarlalara dayanarak hayatlarını sürdürecekleri çiftçiliği benimsediler. Panama'da bulunan Smithsonian Tropikal Araştırma Enstitüsü'nde (STRI) yapılan bir çalışmada, mantar yetiştiriciliği yapmaya başlayan o ilkel karıncaların günümüzdeki torunlarının, ekinlerinin evcilleştirilmesini (domestikasyonunu) henüz tamamlayamadıklarını ortaya çıkardı. Bu, ilkel çiftçi insanların da başa çıkmak zorunda kaldığı bir durumdu.

Kraliçenin Çeyizi: Mantar

Çağdaş yaprak kesici karıncalar, mantarları olmadan yaşayamaz; mantar da karıncalar olmadan yaşayamaz. Genç kraliçeler kendi yuvalarını kurmak için doğdukları yuvadan ayrılırken, yanlarına bir miktar mantar alır. Mantar da bu sayede kendi kendine üremek için spor üretim enerjisini harcamaktan kurtulur.

STRI'dan Bill Wcislo şöyle anlatıyor: "Bu tür sıkı karşılıklı ilişkilerin gelişmesi için karıncalar ile mantarların amaçlarının bütünüyle uyuşması gerekir; tıpkı iş ortaklarının sözleşmedeki tüm şartlar konusunda hemfikir olmaları gibi. Yaprak kesici karıncaların daha ilkel atalarının bencil amaçlarının, mantar ortaklarının bencil amaçları ile hala tam uyum göstermediğini bulduk. Yani tam bir evcilleştirme henüz olmamış."

Tıpkı insan çiftçilerin ürün hasatını, tohumlamadan önce yapmaları gibi, karıncalar da mantarlarının yenilemeyecek şekilde sporla dolu mantar üretmeye minimum enerji harcamasını istiyor. Karıncalar için en iyisi, yeraltındaki mantar bahçelerinin odalarını dolduran mantarların bol mantar iplikçikli şekilde büyüyerek, karıncalar ve larvalar için besin olmaları.

Karıncalar Protein Dozunu Ayarlıyor

Mantar ekinlerini henüz evcilleştiremeyen yaprak kesici karıncaların atalarından biri olan Mycocepurus smithii üzerine yapılan çalışmada, Kopenhag Üniversitesi'nden Jonathan Shik ve çalışma arkadaşları, karıncaların evcilleştiremedikleri mantarların üretim miktarını düşürmek için kullandıkları saman örtüsünün protein ve karbonhidrat yoğunluğunu ayarladıklarını keşfetti.

Karbonhidrat bakımından zengin saman örtüsü kullandıklarında, mantarın hem iplikçik hem de spor şapkası üretebiliyor; fakat dikkatle ayarlanmış dozda protein, mantarın spor şapkası üretmesini engelleyebiliyor. Ancak bu strateji, toplam üretimin düşük kalmasına neden olabiliyor. "Karıncaların mantar çiftçiliği ile insanların tarımcılığı arasındaki benzerlikler ürkütücü. İnsan tarımı da geçtiğimiz 10.000 yılda evrildi." diyor Shik.

---

Kaynak: Phys.org, "Crop domestication is a balancing act: Some ants are still trying to get it right"
< http://phys.org/news/2016-09-crop-domestication-ants.html >

İlgili Makale: Jonathan Z. Shik et al, Nutrition mediates the expression of cultivar–farmer conflict in a fungus-growing ant, Proceedings of the National Academy of Sciences (2016). DOI: 10.1073/pnas.1606128113

---