Post Author Avatar
Baran Bozdağ
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Bugün bilinen türlerin yalnızca üçü menopoz sürecine girmektedir: orkalar, kısa yüzgeçli pilot balinalar ve insanlar. İki yıl kadar önce bilim insanları, balinaların daha fazla yavru doğurmaktansa mevcut yavrularının ve ailelerinin yaşamlarını sürdürmeye odaklanabilmek için bu sürece girdikleri hipotezini geliştirmişlerdi. Aynı araştırmacılar şimdi de balinaların menopoza girmesinin ardında çok daha farklı bir neden olduğunu öne sürüyor ve bu nedenin insanlara da bir biçimde uyarlanabileceği düşünülüyor.

Menopoz gibi nadir rastlanan evrimsel süreçler üzerinde yapılan incelemelerde kontrol mekanizmalarının kolay işletilememesi net doğruların elde edilmesini de oldukça zora sokmaktadır. Ne var ki, İngiltere'deki University of Exeter'den davranışsal ekolog Darren Croft ve çalışma arkadaşlarının, 2015 yılında yayımladıkları çalışmalarına yeniden bakmaları ile balinaların en büyük dişi yavrularının yavrulamaya başlaması ile kaynak yarışının kızışması dolayısıyla menopoza girdikleri savı ortaya çıktı.

Menopoza giren balinaların menopoz sonrası nasıl bu kadar çok yaşayabildiklerini açıklayan bu hipotez, ne yazık ki üremeyi durdurma nedenlerini açıklayamıyor. Dahası, filler gibi yine ileri memeli türlerinde yavruları ile bilgi ve görüş paylaşımı ile yavrulama, doğurma birlikte sürmektedir.

Keşfi gerçekleştirmek için araştırmacılar 43 yıl boyunca kuzeybatı Pasifik'teki orkalardan veriler topladı. Katil balina ailelerinde erkek ve dişi yavrular diğer ailelerin evlatları ile eşleşip çiftleşirken aileleri ile kalmaya devam ederler. Erkekler genellikle 30 yıl yaşarken, dişi orkalar 30-40 yaşlarında menopoza girerek bunun üzerine on yıllarca yaşamaya devam edebilmektedir. (Üstteki görselde yakın zamanda 105 yaşında iken ölmüş olan, bahsi geçen katil balina popülasyonundaki en yaşlı balina görülmektedir. Yaklaşık son 40 yıldır hiç ürememiş olan bu büyükanne grubunun liderliğini halen eline bulunduruyordu.)

Bu aile yapısı aynı zamanda yaşlı annenin yaşamının bir kısmında bir veya daha fazla kızı ile aynı zaman içinde yavrulamak anlamına da geliyor. 43 yıllık veri toplama sürecinde 525 yavru doğdu. Bebeklerin %31'i ölürken, yavruların 161 tanesi kojenerasyon doğumlar olarak kaydedildi. Bu istatistiklere bakarak,, yaşlı annenin yavrusunu 15 yaşına gelmeden çok büyük bir olasılıkla kaybedeceği söylenebilir. Current Biology'de yayımlanan araştırmada, yaşlı annelerin yavrularının, kendi yavrularının aynı dönemde yaptığı yavrulara oranla 1.7 kat daha fazla ölüm riski taşıdığı kaydedildi.

Elbette evrimsel olarak düşünüldüğünde ödemesi zor bir ücret bu.  Dolayısıyla, bu istatistikle gerçekleşen ölümler doğal olarak menopoza götüren evrimsel süreçlere de yol açmış olabilir. Öyle ki, yaşlı annenin yüksek olasılıkla ölecek olan yavru için fazladan biyolojik bir enerji ve zaman harcaması için geçerli bir neden kalmıyor. Buna karşın yaşlı anne, kendi yavrularının en büyüklerine doğurabilmeleri için ve onların çocuklarının yaşamnlarına devam edebilmeleri için yardımcı olmayı ve yem bulma konusunda bilgi paylaşımını bir anlamda tercih etmiş oluyor.

Anneler arasındaki ana çekişme ise yiyecek temellidir denilebilir. Bir anne balina yavrularına bakabilmek için %42'lik bir ekstra gıdaya ihtiyaç duymaktadır. Orkalar buldukları yiyecekleri paylaştıkları için, anne daha büyük pay talep etmek durumunda kalıyor. Yaşlı annenin bilgi ve tecrübesi ile avladığı tüm yiyeceğin büyük kısmını yavruları ve onların çocukları -bazen zor kullanarak- kendi tabaklarına alıyor olmalı.

Araştırmacılar bu süreci ayrıca analiz etmeyi ve gözlemlemeyi planlarken, anne balinanın erkek yavruları ile de yiyeceklerini paylaşmak durumunda kaldıklarını kaydediyor. Öyle ki, erkek yavruların da üremeye devam etmesi gerekiyor ve onlar diğer balina sülaleleri ile eşleşmeye devam ederken arada akrabalık bağları kuruluyor ve büyük anne için oğullarının diğer ailelerden olan çocukları için de bir anlamda bakım sağlaması gerekiyor. Tüm bu sosyo-genetik baskılar yaşlı annenin, ileri yaşlarda yaptığı son çocuklarının çok az veya hiç pay alamamasından dolayı ölüm riskini maksimize ediyor diyebiliriz.

Orkalardaki menopoz, tüm bu etkilerden dolayı alışılmadık aile yapısından kaynaklanıyor ve hem kooperasyona hem de jenerasyonlar arası reprodüktif yarışa yol açıyor. Hayvan krallığı içinde bu tip aile yapıları nadir olduğundan menopoz da bir anlamda nadir rastalanan bir evrimsel süreç olarak karşımıza çıkıyor.

İnsan aile ve akrabalık ilişkileri, tam olarak orkalardaki gibi yapılanmış olmasa da, kooperasyon dinamikleri ve jenerasyonlar arası üreme çakışmaları insan menopozunun da alt metinlerini oluşturuyor olabilir.




Kaynak: Virginia Morell, `Study suggests surprising reason killer whales go through menopause` http://www.sciencemag.org/news/2017/01/study-suggests-surprising-reason-killer-whales-go-through-menopause
Makale Referans: DOI: 10.1126/science.aal0615




Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir