Trends in Plant Science dergisinde yayımlanan bir makalede, bitkilerin görme duyusu aracılığı ile çevrelerini algılayabildiklerine ilişkin yeni kanıtlar sunuldu. Almanya Bonn Üniversitesi'nden bitki hücresi biyoloğu František Baluška ile İtalya Floransa Üniversitesi'nden bitki fizyoloğu Stefano Mancuso tarafından gerçekleştirilen çalışmanın odağındaki konu, aslında yeni sayılmaz.

Bitkilerin "gözlerinin" olabileceği fikrini, 1907 yılında Charles Darwin'in oğlu olan Francis Darwin bir varsayım eşliğinde gündeme getirmişti. F.Darwin, yaprakların lens benzeri hücreler ile ışığa duyarlı hücrelerin birleşiminden oluşan organları olacağı hipotezini ileri sürdü. 20.yüzyılın başlarında yapılan deneyler, bitkilerde gerçekten de böyle yapılar olduğunu doğruladı. Bu yapılara şimdilerde "ocelli" adı veriliyor (Türkçe'de sözcüğün tekil hâli osellus kullanılıyor). Yine de "gören bitki" kavramı, yakın zamana dek bir kenara atılı kalmaktan kurtulamadı.

Yeni yayımlanan çalışmada, araştırmacılar öncelikle 2016 yılında yapılan önemli bir keşfe atıfta bulunuyor: Fotosentez yapabilen tek hücreli organizmalar olan Synechocystis siyanobakterilerinin, ocelli gibi davranıyor olmaları (Bkz. Bakteriler Dünyayı Bizim Gibi Görebiliyor). Bu önemli keşfe katkıda bulunan bilimcilerden biri olan mikrobiyolog Conrad Mullineaux şöyle açıklıyor: "Bu siyanobakteriler, hücrenin bütününü bir lens olarak kullanarak, ışık kaynağının görüntüsünü hücre zarına odaklıyor; tıpkı hayvan gözündeki retina gibi."

Siyanobakterilerdeki bu mekanizmanın amacı tam olarak anlaşılamamış olmakla birlikte, varlığı daha yüksek bitkilerde de benzerinin evrilmiş olabileceğini akla getiriyor. "Eğer böyle bir şey halihazırda evrimin düşük basamaklarında mevcutsa, korunmuş olma olasılığı yüksek," diyor Baluška.

Yapılan çalışma ayrıca bazı bitkilerin, örneğin Arabidopsis bitkisinin, göz lekesinin (İng. eyespot) gelişimi ve işleyişi ile ilgili proteinleri ürettiğini ortaya koyuyor. Göz lekesi, yeşil algler gibi bazı tek hücreli organizmalarda bulunan aşırı basit göze verilen isimdir. Söz konusu proteinler, spesifik olarak plastoglobuli (sonbahar yapraklarına kırmızı ve turuncu tonlarını vermesi ile ünlüdür) denilen yapıların içinde beliriyor. Baluška, bu keşfin, bitkilerdeki plastoglobulinin göz lekesi gibi davranabileceğine işaret ettiğini belirtiyor.

Bunlardan başka çeşitli gözlemsel araştırmalar da, bitkilerin henüz anlayamadığımız görsel becerilerinin olabileceğini gün yüzüne çıkardı. Örneğin 2014 yılında Current Biology dergisinde yayımlanan bir makalede, tımanıcı Boquila trifoliolata bitkisinin yapraklarını, tırmanmakta olduğu ağacın yapraklarının rengini ve şeklini taklit edecek biçimde ayarlayabildiği ortaya kondu.

---

Kaynak: Scientific American, "Veggies with Vision: Do Plants See the World around Them?"
<https://www.scientificamerican.com/article/veggies-with-vision-do-plants-see-the-world-around-them >

---