Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Çoğumuz maske kullanımının COVID-19 yayılımını azaltmaya yardımcı olduğunu ve bununla birlikte öksürdüğümüzde, hapşırdığımızda, konuştuğumuzda hatta sadece nefes aldığımızda bile bütün maske tiplerinin viral damlacıkları engellemede eşit derecede iyi olmadığını biliyoruz.

Viral damlacıklar, büyük ve çok daha küçük boyutlarda olabilir dolayısıyla internette izlediğiniz mum ya da çakmak alevine üfleme videolarını unutun. Salgın süresince tüm dünyada yaygın olarak kullanılan maske tiplerinin viral damlacıkları engellemedeki rolü üzerine yeni bir deney tasarlandı. Deney sonuçları hangi maske tipinin en koruyucu olduğunu göstermesinin yanı sıra bazı maske tiplerinin viral damlacıkların bulaşını daha kolay hale getirdiğini de ortaya koyuyor.

7 Ağustos'ta (2020) Science Advances'da yayımlanan yeni bir çalışmada, belirli bir maske tipinin damlacıkların yayılımını ne düzeyde engellediği sorusuyla yola çıkıldı ve düşük maliyetli bir lazer cihazı kullanılarak basit bir deney düzeneği tasarlandı. Yapılan çalışmada, kullanımına gündelik hayatta sıklıkla tanık olduğumuz 14 farklı maske tipi ve yüz kaplamasının etkinleri karşılaştırıldı. 

Test edilen maskeler. (Fischer et al., Science Advances, 2020)

Uzmanların uzlaştığı tüm maske tiplerinin COVID-19 bulaşmasını azaltmaya yardımcı olduğu fikriyle birlikte; pek çok insan internetten maske ya da yüz kaplaması sipariş etmeye ya da evde kendi imkânlarıyla el yapımı yüz kaplamaları üretmeye başladı. Ne var ki; yapılan öneri N95 veya diğer cerrahi maskeler için yapılmıştı, çünkü testlerin çoğu gevşek kumaş maskeler veya diğer yüz kaplamaları üzerine değil, bu profesyonel maskeler üzerine yapılmıştı.

Cerrahi maskeler genellikle tıbbi personel tarafından giyilir ve klinik ortamlarda test edilmiştir. Ancak çok çeşitli diğer maske türlerinin etkililiğini göstermenin hızlı, kolay ve uygun maliyetli bir yolu yoktu. Bu boşluğu doldurmak için de, araştırmacılar pahalı olmayan bir lazer düzeneği deneyi hazırlayarak hangi maske tipinin konuşma sırasında insan ağzından çıkan küçük damlacıkları daha çok engellediğini test etti. 

Deney düzeneği, basitçe bir mercek, bir optik lazeri kullanılarak hazırlandı. Karton tabakalar ile karanlık bir ortamın yaratıldığı düzenekte, lazer ışığında saçılan damlacıklar bir cep telefonu kamerası tarafından kayda alındı. Deneyde 14 farklı türde maske ve yüz kaplaması kullanılarak, her defasında katılımcıdan "Stay healthy, people" (Sağlıklı kalın millet) cümlesini söylemesi istendi. 

Büyük Damlacıkları Daha Kolay Yayılan Küçük Damlacıklara Dönüştürmek

İnsanlar konuşurken bile küçük damlacıklar etrafa saçılır, dolayısıyla hastalık yalnızca öksürme veya hapşırma yoluyla değil; konuşma yoluyla da kolaylıkla yayılır. Elde edilen sonuçlarda, kapakçıksız N95 tipi maskelerin, kişi konuşurken saçılan damlacıkları engellemede en iyisi olduğu görülürken; bunu cerrahi maskeler ve ardından da polipropilenden yapılan maskeler izledi. 

Bununla birlikte, pamuklu maskeler ve hatta örülmüş olanlar da dahil olmak üzere diğer tüm maskeler, kapakçıksız (valfsiz) N95 ve cerrahi maskeler kadar olmasa da damlacıkları, kapakçıklı (valfli) N95 gibi belirli düzeylerde engelleme yeteneği gösterdi. Maskelerin önünde bulunan kapakçıklar, hava içeri alınırken kapanma ve konuşma sırasında da açılma özelliği gösterir. Bir diğer ifadeyle, bu kapakçıklar maskeyi takanı dışarıdan gelecek damlacıklara karşı korurken; kapakçıklı maske kullanmayanlar için bir risk oluşturur. 

En şaşırtıcı olan ise tablonun en altındaki sonuçlardı. Damlacıkları bloke etme açısından, bandanalar (yukarıdaki görselde 12 numara) daha az etkili olanlar arasındaydı, ancak bir maske takmamaktan daha kötüsü olan ise bir boyunluk (yukarıdaki görselde 11 numara) takmaktı. Her ne kadar mantığa aykırı gibi geliyor olsa da --ve muhtemelen daha fazla incelemeyi gerektiriyor-- araştırmacılar, boyunlukların aslında havada damlacıkların çoğalmasını sağladığını düşünüyor. Görünüşe göre, "herhangi bir şey takmak; hiçbir şey takmamaktan iyidir" fikri burada geçerliliğini yitiriyor. 

Her maske için damla sayımı sonuçları. Fischer et al., Science Advances, 2020)

Deneydeki konuşmacı boyunluk taktığında damlacık sayısının arttığı gözlemlendi. Araştırmacılar, boyunluk malzemesinin konuşma sırasında yayılan büyük damlacıkları birkaç küçük damlacıklara ayırdığını ileri sürüyor. Bu da, böylesi bir maske takmanın ters etki yapabileceği, çünkü daha küçük damlacıkların hava akımları tarafından daha kolay saçılabileceği ve yakındaki insanları tehlikeye atabileceği anlamına geliyor. 

Araştırmaya göre maskelerin etkinlik sıralaması; medikal N95 (14 Numara), cerrahi maske (1 numara), polipropilen ve pamuk maske (5 numara), polipropilen apron maske (4 numara), bağları olan pamuklu maske (13 numara), bağları olan 2 katlı pamuk maske (7 numara), valfli-kapakçıklı N95 (2 numara), elde dikilmiş pamuk maske (8 numara), tek katlı pamuk maske (6 ve 10 numara), pileli çift katlı pamuk maske (9 numara), örme maske (3 numara), bandana (12 numara), boyunluk (11 numara) şeklindeydi. 

Sonuç olarak, bu araştırma bize her maskenin eşit olmadığını tekrar vurgulamakta ve yeni çalışmalar yapmak için bir soru işaretleri sunmaktadır. Diğer insanları korumak ve koronavirüsün yayılmasını azaltmaya yardımcı olmak istiyorsanız, gerçekten de yüzünüzü ne ile kapattığınız hakkında bir kez daha düşünmeniz gerekir.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir