Kafadanbacaklı zekâsına yönelik yeni bir test, biz insanlar için hayvan zekâsını küçümsememenin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha gösterdi. Ünlü marshmallow testinin yeni bir versiyonuna sokulan mürekkep balıkları, küçük  beyinlerinde bildiğimizden çok daha fazlası olduğunu ortaya koydu. 

Araştırmacılara göre, mürekkep balıklarının öğrenme ve adaptasyon becerileri; içinde yaşadıkları avcı ya da av olacakları acımasız deniz dünyasında bir avantaj sağlayacak şekilde evrimleşmiş olabilir. 

Marshmallow testi ya da Stanford marshmallow testi oldukça basit bir testtir. Küçük bir çocuk bir marshmallow birlikte bir odaya bırakılır ve çocuğa eğer marshmallowu 15 dakika boyunca yemezse; ikinci bir marshmallow alacağını ve ikisini birden yiyebileceği söylenir. 

Hazzı erteleyebilme becerisi, gelecek planlaması gibi bazı bilişsel beceriler hakkında bilgi verir. Marshmallow testi, insan bilişinin nasıl geliştiği konusunda, özellikle de ileride daha iyi bir sonuç elde edileceği anlamına geliyorsa; bir insanın hangi yaşta hazzı erteleyecek kadar akıllı olduğu konusunda işaretler sunar. 

Bu testin oldukça basit bir test oluşu, hayvanlara da uyarlanabilmesini olanaklı hâle getirir. Ne var ki; bir hayvana eğer beklerse daha iyi bir sonuç elde edeceğini anlatamazsınız, ancak önlerindeki yiyeceği yemeyip beklediklerinde daha iyi bir yiyecek alacakları konusunda onları eğitebilirsiniz. 

Köpeklerin yanı sıra --tutarsızlıklar olsa da-- bazı primatlar da hazzı erteleyebilir. Bununla birlikte, daha önce kargagiller de marshmallow testini başarıyla geçmişti. 

Geçen yıl, bir mürekkep balığı da marshmallow testinin bir versiyonunu geçmişti. 5 Şubat 2020'de Biology Letters'da yayımlanan araştırmada, yaygın bir mürekkep balığı türünün (Sepia officinalis) akşam yemeğinde daha çok sevdiği bir şey (karides) olduğunu öğrendikten sonra sabahları yengeç eti yemekten kaçınabileceğini gösterdi. 

3 Mart 2021'de Proceeding of the Royal Society'de yayımlanan araştırmada ise, bu durumda avın bulunmasına yanıt olarak yiyecek arama davranışındaki bu değişikliğin aynı zamanda kendi kendini kontrol etme becerisi tarafından yönetilip yönetilmediğini belirlemenin zor olduğuna vurgu yapılıyor. 

Bu yüzden de araştırmacılar, yeni bir test tasarlayarak altı yaygın mürekkep balığına bu testi uyguladılar. Testte, mürekkep balığı içini görebilmesi için şeffaf kapıları olan iki kapalı odaya sahip özel bir tanka yerleştirildi. Odaların birinde daha az tercih edilen bir parça tatlı su kral karidesi varken; diğerinde ise çok daha cezbedici olan canlı tuzlu su çim karidesi vardı.

Kapıların üzerinde ayrıca eğitilen mürekkep balığını tanımak üzere semboller de vardı. Daire sembolü, kapının hemen açılabileceği anlamına gelirken; üçgen sembolü, kapının 10 ila 130 saniye arasındaki bir zaman aralığından sonra açacağı anlamına geliyordu. Öte yandan sadece kontrol durumunda kullanılan kare sembolü ise, kapının süresiz olarak kapalı kaldığı anlamına geliyordu.

Testte, --daha az tercih edilen-- tatlı su karidesi karides açık kapının arkasına yerleştirilirken, canlı karidese ise ancak bir gecikmeden sonra ulaşılabilir. Eğer ki, mürekkep balığı daha az tercih edilen karidese yönelirse; çok tercih edilen tuzlu su karidesi hemen tanktan alınıyordu. Bu sırada, kontrol grubunda ise; canlı tuzlu su karidesi açılmayan kare sembollü kapının arkasında erişilemez durumda tutuluyordu. 

Deneylerde, test grubundaki tüm mürekkep balıklarının daha çok tercih edilen yiyecek olan canlı tuzlu su karidesi için beklemeye karar verdikleri görülürken; zaten erişemedikleri için kontrol grubunda böyle bir davranışın görülmediği gözlemlendi.

Bu çalışmadaki mürekkep balıklarının tümü daha iyi bir ödül için beklemeyi başardı ve 50-130 saniyeye kadar tolere edilen gecikmeler, şempanzeler, kargalar ve papağanlar gibi büyük beyinli omurgalılarda gözlemlediklerimizle karşılaştırılabilir.

Deneyin diğer kısmında ise, bu 6 mürekkep balığının öğrenmede ne kadar iyi oldukları test edildi. Mürekkep balıklarına, bir gri kare ve bir beyaz kare olmak üzere iki farklı görsel ipucu gösterildi. Bir tanesine yaklaştıklarında, diğer kare tanktan çıkarıldı; eğer mürekkep balıkları "doğru" seçimi yaparsa da bir atıştırmalıkla ödüllendirildi. 

Mürekkep balıkları bir kareyi ödülle ilişkilendirmeyi bir kez öğrendiğinde; araştırmacılar ipuçlarını değiştirdi. Böylelikle de diğer kare ödül ipucu oldu. İlginç bir şekilde, bu değişime hızlı bir biçimde adapte olan mürekkep balıkları, karides ödülü için daha uzun süre bekleyebilen mürekkep balıkları oldu.

Görünüşe göre mürekkep balığı kendi kendini kontrol edebiliyor ancak nedeni tam olarak bilinmiyor. Papağanlar, primatlar ve kargagiller gibi türlerde, hazzın ertelenmesi, alet kullanımı (önceden planlama yapmayı gerektirdiği için), yiyecek saklama (bariz nedenlerden kaynaklı) ve sosyal yeterlilik (herkesin yiyeceğe sahip olduğundan emin olmak gibi prososyal davranışlar) gibi faktörlerle ilişkilendirilmiştir.

Fakat bildiğimiz kadarıyla, mürekkep balıkları alet kullanmıyor, yiyecek saklamıyor ve sosyal hayvanlar değiller. Araştırmacılar, bu hazzı erteleme yeteneğinin mürekkep balıklarının yiyeceklerini arama yöntemiyle bir ilgisi olabileceğini düşünüyor.

Örneğin, bir mürekkep balığı, zamanının çoğunu kamufle biçimde bekleyerek geçirir ve yiyecek arama dönemleri genellikle çok kısadır. Yiyecek arama durumunda ise, kamuflajını ortadan kaldırır ve dolayısıyla da okyanustaki tüm avcıları için açık bir hedef haline gelir. Araştırmacılar, mürekkep balıklarında hazzı erteleyebilmenin bu durumun bir yan ürünü olarak evrimleşmiş olabileceğini ve böylelikle mürekkep balıklarının yiyecek aramak yerine çoğunlukla daha kaliteli yiyecekler seçmeyi beklediklerini düşünüyor.

Bu, çok farklı türlerdeki çok farklı yaşam tarzlarının nasıl benzer davranışlar ve bilişsel yeteneklerle sonuçlanabileceğinin büyüleyici bir örneğidir. Ancak mürekkep balıklarının gerçekten de gelecek için planlama yapıp yapamayacağını belirleyebilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyuyoruz.