Post Author Avatar
Baran Bozdağ
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Bilim insanları ilk kez son derece şiddetli ve kör edici derecede parlak radyo dalgası ışımalarının izini sürmeyi başardı. FRB (Fast Radio Burst) olarak bilinen hızlı radyo patlamaları, kozmik radyo flaşları gibi ortaya çıksa da, çıktığı gökadaya kadar izi sürülen ışınların parlaklığı ile ters orantılı olarak çok mütevazı bir kaynaktan yayıldığı anlaşıldı.

FRB'ler 2007 yılında keşfedildi. Keşfedilmelerini sağlayan şey ise, çok kısa bir sürede güneşimizin 10 bin yılda yayacağı radyasyonun enerjisi ile yayılmış olmalarıydı. Keşfedilen 18 FRB için de bilim insanları bu FRB'lerin uzayda bir noktada her 10 saniyede bir yayılan radyo dalgası patlamaları olduğunu öne sürüyordu.

Ne tür bir kozmik olayın veya cismin böyle şiddetli radyo dalgaları yayabileceği henüz gizemini korurken, bizi davayı çözmeye çok yaklaştıran bir gelişme olarak, bu radyo patlamalarından biri üzerinden gerçek çıkış noktasını belirleme çalışmalarında muhtemel alan oldukça daraltıldı. Yeni araştırmada incelenen patlama olan FRB 121102 muhtemelen, 3 milyar ışık yılı uzaklıkta bulunan cüce bir gökadanın içinde kaynak buluyor.

FRB 121102'nin cüce bir gökadadan çıkıyor olması ise aslına bakılırsa beklenmedik bir sonuçtu  ancak araştırmacılar da hali hazırda bir takım beklentiler içinde değildi. Yalnızca bu miktarda bir enerjiye sahip olan çok parlak patlamaların, sönük ve küçük bir gökadada doğmuş olması yeni soruları da beraberinde getirdi.

İlk bakışta FRB ışımalarının doğası, onların çok sayıda büyük yıldız ve nötron yıldızı içeren parlak büyük dev gökadalarda doğduklarına işaret etse de geçtiğimiz aydan beri yayımlanmış olan makaleler çok daha az yıldız içeren küçük boyutlu olan ancak çok yüksek bir hızda ve oranda yıldız üretmekte olan gökadada bahsi geçen FRB'lerin oluşmuş olduğuna işaret ediyor. Bu da FRB'lerin genç nötron yıldızları ile ilişkili olabileceğini gösteriyor. Burada belki not düşmekte fayda var; nötron yıldızları, bir yıldızın patlamasını takiben kalan materyalin kendi çekimi ile içine doğru çöktüğü zaman ortaya çıkan yüksek yoğunluklu objelerdir.

FRB 121102 patlamasının orijini olan gökadanın görünür hali - Telif: Gemini Observatory/AURA/NSF/NRC FRB 121102 patlamasının orijini olan gökadanın görünür hali - Telif: Gemini Observatory/AURA/NSF/NRC


Nature'da bir The Astrophysical Journal Letters'da iki ayrı makale olarak toplamda 3 parçada yayımlanan araştırmalara göre, FRB'ler gökyüzünde çok kısa bir zaman aralığında görünüp kaybolduğunda hem tespitleri hem de incelenmeleri oldukça zor. Hali hazırda bir teleskobun şüpheli alanı gözlemliyor olması gerekiyor buna karşın diğer büyük teleskopları alarma geçirmeye yetecek bir vakit de yok. Bu durum da gerçek merkez lokasyonun tespitini ve bu flaşların uzaklıklarını tespit etmeyi olduğundan daha güç bir duruma sokuyor.

Ancak FRB 121102'nin tekil bir özelliği var: kendini tekrarlaması. İlk kez 2012 yılının Kasım ayında Porto Riko'da bulunan Arecibo Observatory'de keşfedilen bu patlama aynı teleskobun ağına 2014 yılında tekrar yakalandı. 2016'da ise bu patlama tam dokuz kez Very Large Array (VLA) tarafından bu patlamaya özel bir çalışma kapsamında gözlemlendi.  Yine bu yıl içinde, aynı patlamalar European VLBI Network'e ait içinde Almanya'daki 100 metrelik Effelsberg radyo teleskobunun da bulunduğu cihazlar tarafından da defalarca tespit edildi.

Bu gözlemler sayesinde şüpheli alanı daraltan araştırmacılar Hawaii'deki 8 metrelik Gemini Kuzey teleskobu ile FRB'nin 3 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir cüce gökadadan geldiğini tespit etmeyi başardı.

Keşif ile birlikte, gökadamıza yakın bir kaynaktan geldiğine dair ortaya atılan savlar da tedavülden kalkmış oldu. FRB 121102'nin kaynak cisminin ne olduğu da eldeki veriler ile çözülmeye oldukça yakın. Sürekli olarak gerçekleşiyor olması, bu kaynağın bir nötron yıldızı olduğuna işaret ediyor. Hızla dönen ve ışık atımları gerçekleştiren nötron yıldızlarına pulsar diyoruz ve pulsarlar bu etkiden dolayı göz kırpma hareketi  gibi aç/kapa görüntüsü oluştururlar: Işık atımı Dünya'ya doğru ilerlerken pulsar spinine devam eder ve belli bir frekansa görüş alanımızda yok olur ve tekrar görünür.

Bu ipucu üzerinde inceleme gerçekleştiren araştırmacılar gama ışını, X-ray, optik ve radyo teleskopları ile dört koldan araştırmaya devam ediyorlar. Elde edilen veriler  ve yakın zamanda sonuçları üretilecek olan mevcut araştırmalarla FRB'lerin de doğasını daha iyi anlayabileceğiz.

Yine de FRB 121102'nin diğer FRB'lerden farklı olduğunu düşünen ve bu örneğe bakarak genele uygun açıklamalar elde edemeyeceğimizi düşünen bilim insanları da bulunuyor. Bakalım gerçekten radyo dalgaları aynı kökenden mi geliyor veya hangi noktalarda birbirleri ile akrabalık ilişkileri bulunuyor.




Makale Referans: P. Scholz, L. G. Spitler, J. W. T. Hessels, S. Chatterjee, J. M. Cordes, V. M. Kaspi, R. S. Wharton, C. G. Bassa, S. Bogdanov, F. Camilo, F. Crawford, J. Deneva, J. van Leeuwen, R. Lynch, E. C. Madsen, M. A. McLaughlin, M. Mickaliger, E. Parent, C. Patel1, S. M. Ransom, A. Seymour, I. H. Stairs, B. W. Stappers, and S. P. Tendulkar; THE REPEATING FAST RADIO BURST FRB 121102: MULTI-WAVELENGTH OBSERVATIONS AND ADDITIONAL BURSTS ; 2016 December 16; The American Astronomical Society, The Astrophysical Journal, DOI: dx.doi.org/10.3847/1538-4357/833/2/177

B. Marcote, Z. Paragi, J. W. T. Hessels, A. Keimpema, H. J. van Langevelde, Y. Huang, C. G. Bassa, S. Bogdanov, G. C. Bower, S. Burke-Spolaor, B. J. Butler, R. M. Campbell, S. Chatterjee, J. M. Cordes, P. Demorest, M. A. Garrett, T. Ghosh, V. M. Kaspi, C. J. Law, T. J. W. Lazio, M. A. McLaughlin, S. M. Ransom, C. J. Salter, P. Scholz, A. Seymour, A. Siemion, L. G. Spitler, S. P. Tendulkar, and R. S. Wharton ; The Repeating Fast Radio Burst FRB 121102 as Seen on Milliarcsecond Angular Scales; 2017 January 4 • © 2017. The American Astronomical Society; The Astrophysical Journal Letters; DOI: dx.doi.org/10.3847/2041-8213/834/2/L8




Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir