-- Kromozomlarımızdan her birinin kendine özgü bir yapısı vardır.

-- Geçmişte bilimciler, kromozomları çizgili desenleri olacak şekilde renklendiren bir işaretleme tekniği kullanmıştı.

-- Bu çizgili desenler, her bir kromozomumuzu tanımlamayı kolaylaştırıyordu; tıpkı bir harita gibi.

-- Mikroskop altında görünen şekliyle bir kromozom kümesine karyotip denir.

-- Normal karyotipten herhangi bir sapma, kromozom anormalliği olarak adlandırılır.

-- Bazı kromozom anormallikleri zararsız olsa da, bazıları klinik bozukluklara yol açar.

-- Düşükle sonlanan gebeliklerin yarısı, kromozom anormalliklerinden ileri gelir.

Sayısal Anormallikler

-- En şiddetli kromozom bozuklukları, kromozomların bütün hâlde kaybedilmeleri veya kazanılmaları sonucu oluşur. Çünkü yüzlerce, hatta binlerce geni etkileyen bir durumdur ve genellikle ölümcüldür.

-- Az sayıda sayısal anormallik ise gelişimin sürmesine izin verir. Bunun nedeni ya kromozomun küçük ve nispeten az sayıda gen içeren bir kromozom olması ya da gen dozajını ayarlamaya yardımcı olacak doğal bir mekanizmanın varlığıdır.

-- En yaygını Down sendromu olan başlıca sayısal kromozom anormallikleri Tablo-1'de görülebilir.

Tablo 1: Ölümcül olmayan başlıca sayısal kromozom anormallikleri

--Sendrom--	--Anormallik--	--Görülme sıklığı--
Down	Üç tane 21.kromozom	10,000'de 15
Edwards	Üç tane 18.kromozom	10,000'de 3
Patau	Üç tane 13.kromozom	10,000'de 2
Turner	Bir tane X kromozomu	10,000'de 2 (kız doğumları)
Klinefelter	XXY	10,000'de 10 (oğlan doğumları)
XXX	XXX	10,000'de 10 (kız doğumları)
XYY	XYY	10,000'de 10 (oğlan doğumları)

 

Yapısal Anormallikler

-- Büyük DNA bölümleri kromozomdan eksildiğinde veya kromozoma eklendiğinde yapısal anormallikler oluşur.

-- Yapısal anormallikler birkaç farklı biçim alabilir.

-- Silinme (delesyon): Kromzomun bir kısmının eksilmesine neden olan bir mutasyondur.

-- İkilenme (duplikasyon): Kromozomun bir kısmının yinelenerek, fazladan genetik malzeme oluşmasına neden olan bir mutasyondur.

-- Konum değişimi (translokasyon): Kromozomunun bir bölümünün, kromozoun başka yerine (intrakromozomal yani kromozom-içi) veya başka bir kromozoma (interkromozomal yani kromozomlar-arası) taşınmasına neden olan bir mutasyondur. İki temel türü vardır:

1) Karşılıklı: İki farklı kromozomdan bölümler değiş-tokuş edilir.

2) Robertsonian: Bir kromozom bütünüyle bir başka kromozoma tutunur.

-- Ters dönme (inversiyon): Kromozomun bir kısmının yöneliminin ters yönde olacak şekilde değişmesiyle sonuçlanan bir mutasyondur.

-- Halka: Kromozomun bir kısmının kırılıp, bir çember oluşturmasıdır.

Dengelenmiş ve Dengelenmemiş Yapısal Anormallikler

-- Dengelenmiş yapısal anormalliklerde, genetik malzemenin yeniden düzenlenişi söz konusudur; ama eksilme ya da fazlalık yoktur. Örneğin ters dönmelerde ve konum değişimlerinde durum böyledir.

-- Dengelenmiş yapısal anormalliklerin doğrudan etkileri olabilir; ancak asıl sonuç, eksik ya da kısmen ikilenmiş kromozom setleri olan yumurta veya sperm üretimidir.

-- Dengelenmemiş yapısal anormalliklerde ise genetik malzeme fazlalığı ya da eksikliği söz konusudur.

-- Dengelenmemiş anormallikler çok küçük olsa bile çok sayıda geni etkileyebilir ve sonuç olarak birey üzerinde şiddetli etkileri olabilir. Tablo-2'de bu sendromlar görülüyor.

Tablo 2: Dengelenmemiş yapısal kromozom anormallikleri

--Sendrom--	--Anormallik--	--Görülme sıklığı--
Wolf-Hirschhorn	4.kromozomun kısa kolunun ucunda silinme	50,000'de 1
Cri-du-chat	5.kromozomun kısa kolunun ucunda silinme	50,000'de 1
WAGR sendromu	11.kromozomun kısa kolunda mikro-silinme	500,000 ilâ 1 milyonda 1
Prader-Willi/Angelman	15.kromozomun kısa kolunda mikro-silinme	15,000'de 1
DiGeorge	22.kromozomun uzun kolunda mikro-silinme	4,000'de 1

Kromozom Anormallikleri Nasıl Oluşur?

-- Kromozom anormallikleri genellikle hücre bölünmesi sırasında oluşan hatalardan kaynaklanır. Hücreler, hata sonucunda, olması gerekenden az ya da fazla sayıda kromozom kopyası edinebilir.

-- Kromozom anormalliklerinin çoğunun kökeni yumurtaya ya da sperme (gametlere) dayanır ama bazıları da embriyo gelişimi sırasında gerçekleşmiş ya da ebeveynlerden birinden kalıtılmış olabilir.

-- Gametlere dayanan kromozom anormallikleri, bedenin her hücresinde varlığını sürdürür.

-- Normalde gamet oluşumu sırasında iki çift kromozom (dişi ve erkek ebeveynlerden gelen) mayoz süreciyle ayrılır. Böylece gametlerde her bir kromozomdan sadece bir kopya kalır (vücut hücrelerinde ise ikişer kopya vardır.).

-- Bu ayrılma sürecinde gerçekleşen hatalar, gametlerde kromozom eksikliğine ya da fazlalığına yol açabilir. Buna mayotik ayrılmama denir.

-- Kromozom anormalliği riskini yükselten diğer etkenler arasında annenin yaşı (mayotik ayrılmama sıklığı, annenin yaşıyla beraber artar) ve bazı ilaçlara maruziyet gibi çevresel etkenler sayılabilir.

-- Kromozom yapısındaki çok küçük bir değişim bile çok sayıda geni etkileyerek, ciddi sonuçlara doğurabilir.