Kara delik bir tekilliktir; yani sonsuz küçüklükte bir hacme sıkışmış sonsuz büyüklükte bir yoğunluk. Böylesine inanılmaz yoğunluğa sahip nesneler, uzayzaman dokusunda sonu olmayan eğimlere neden olur. Kara deliğe düşen her şey tekilliğe doğru emilir.
Tekillikten belli bir uzaklıkta kaçış hızı (bir gök cisminin kütleçekim alanından kurtulabilmek için gereken hız miktarı) ışık hızını aşar. Geri dönüşü olmayan nokta olarak da söz edilen bu sınırın teknik adı "olay ufku"dur. Tekillik ile olay ufku arası uzaklığa "Schwarzschild yarıçapı" denir.
Schwarzschild yarıçapı aslında şu sorunun yanıtıdır: Bir kütleyi hangi yarıçaptaki küresel hacme sıkıştırırsak, kütleçekim alanından kaçış için gereken hız ışık hızına eşit olur? Örneğin Güneş için bu yarıçap yaklaşık 3 km iken, Dünya için 9 mm civarındadır. Bu da demektir ki, Dünya'yı çapı 18 milim kadar olan bir küreye sıkıştırdığınızda, gezegen olmaktan çıkıp kara delik haline gelecektir.
Bir nesnenin ne kadar büyük olduğu birkaç farklı şekilde ele alınabilir. İlki kütle yönünden düşünmektir; yani içerdiği madde miktarı bakımından. İkincisi de hacmi yani uzayda kapladığı yer açısından düşünmektir. Kara deliklerde hacim, Schwarzschild yarıçapı dolayısıyla zaten doğrudan kütleye bağlı olduğundan düşünmemiz gereken nicelik kütledir.
Farklı türdeki kara delikler, farklı kütle değerlerine sahiptir. Yıldızsal kütleli kara delikler tipik olarak 10 ile 100 güneş kütlesi kadar olurken, gökada merkezlerinde bulunan süperkütleli kara delikler milyonlarca hatta milyarlarca güneş kütlesi büyüklüğünde olabilir. Örneğin Samanyolu'nun merkezinde yer alan süperkütleli kara delik Sagittarius A* 4,3 milyon güneş kütlesine sahiptir.
Yıldızsal kara delikler ile süperkütleli kara delikler arasında devasa kütle farkları bulunduğundan, bu iki tip arasında kütleye sahip bir kara delik sınıfının da olabileceği varsayımı yapılmıştır. Kütleleri ortalama birkaç yüz güneş kütlesi civarında olması beklenen bu sınıfa birkaç aday da gözlemlenmiştir. Örneğin HLX-1 adı verilen kara deliğin kütlesinin 20.000 güneş kütlesi kadar olduğu tahmin ediliyor.
Bir diğer varsayımsal kara delik sınıfı ise ilkel (başlangıç kara deliği ) kara deliklerdir. Bunların evrenin ilk zamanlarındaki çalkalanmalar sırasında oluştuğu düşünülüyor. Genellikle o denli küçük oluyorlar ki, ancak kuantum mekaniği ile tanımlanabiliyorlar.
Tekillikten belli bir uzaklıkta kaçış hızı (bir gök cisminin kütleçekim alanından kurtulabilmek için gereken hız miktarı) ışık hızını aşar. Geri dönüşü olmayan nokta olarak da söz edilen bu sınırın teknik adı "olay ufku"dur. Tekillik ile olay ufku arası uzaklığa "Schwarzschild yarıçapı" denir.
Schwarzschild yarıçapı aslında şu sorunun yanıtıdır: Bir kütleyi hangi yarıçaptaki küresel hacme sıkıştırırsak, kütleçekim alanından kaçış için gereken hız ışık hızına eşit olur? Örneğin Güneş için bu yarıçap yaklaşık 3 km iken, Dünya için 9 mm civarındadır. Bu da demektir ki, Dünya'yı çapı 18 milim kadar olan bir küreye sıkıştırdığınızda, gezegen olmaktan çıkıp kara delik haline gelecektir.
Peki Ne Kadar Büyük?
Bir nesnenin ne kadar büyük olduğu birkaç farklı şekilde ele alınabilir. İlki kütle yönünden düşünmektir; yani içerdiği madde miktarı bakımından. İkincisi de hacmi yani uzayda kapladığı yer açısından düşünmektir. Kara deliklerde hacim, Schwarzschild yarıçapı dolayısıyla zaten doğrudan kütleye bağlı olduğundan düşünmemiz gereken nicelik kütledir.
Farklı türdeki kara delikler, farklı kütle değerlerine sahiptir. Yıldızsal kütleli kara delikler tipik olarak 10 ile 100 güneş kütlesi kadar olurken, gökada merkezlerinde bulunan süperkütleli kara delikler milyonlarca hatta milyarlarca güneş kütlesi büyüklüğünde olabilir. Örneğin Samanyolu'nun merkezinde yer alan süperkütleli kara delik Sagittarius A* 4,3 milyon güneş kütlesine sahiptir.
Orta Boylular ve İlkeller
Yıldızsal kara delikler ile süperkütleli kara delikler arasında devasa kütle farkları bulunduğundan, bu iki tip arasında kütleye sahip bir kara delik sınıfının da olabileceği varsayımı yapılmıştır. Kütleleri ortalama birkaç yüz güneş kütlesi civarında olması beklenen bu sınıfa birkaç aday da gözlemlenmiştir. Örneğin HLX-1 adı verilen kara deliğin kütlesinin 20.000 güneş kütlesi kadar olduğu tahmin ediliyor.
Bir diğer varsayımsal kara delik sınıfı ise ilkel (başlangıç kara deliği ) kara deliklerdir. Bunların evrenin ilk zamanlarındaki çalkalanmalar sırasında oluştuğu düşünülüyor. Genellikle o denli küçük oluyorlar ki, ancak kuantum mekaniği ile tanımlanabiliyorlar.

Kaynak ve İleri Okuma
- Sky & Telescope, "How big is a black hole?" http://www.skyandtelescope.com/astronomy-resources/how-big-is-a-black-hole/
Etiket
Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?
Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.
Destek Ol
Yorum Yap (0)
Bunlar da İlginizi Çekebilir

27 Eylül 2015
Beklenenden 30 Kat Büyük Kara Delik

30 Eylül 2019
Gezegen Dokuz, İlkel Bir Kara Delik Olabilir

12 Aralık 2014
Evreni Devasa Bir Kara Delik mi Oluşturdu?

10 Nisan 2019
İlk Defa Bir Kara Deliğin Olay Ufkunun Fotoğrafı Çekildi

25 Şubat 2015
Bilinen En Büyük Kara Delik Keşfedildi