Post Author Avatar
Baran Bozdağ
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Kara deliklerin karmaşık ve tuhaf davranışları son dönemde gittikçe gizemini kaybetmeye başladı. Bunda büyük bir payı olanlar ise NASA'ya ait keşif teleskopları olan Swift ve geniş bir alana yayılmış spektroskopik teleskop ağı - Nuclear Spectroscopic Telescope Array - NuSTAR'dır. Bu iki uzay teleskobunun dev bir X-ışını patlamasının ortasında süperkütleli kara deliği keşfetmesi, gökbilimcilere çözmek için yeni bir bulmaca yazdı : Kara delikler nasıl parlar?

Sonuçlar süper kütleli kara deliklerin -dışlarındaki taç kısımlarından (korona) ; ki burada uç seviyede enerjik parçacıklar bulunur; parçacıkların kara deliklerin dışına doğru saçılması sırasında - X-ışını atımları gerçekleştirebildiğini gösteriyor.

Bulgular, koronadan parçacık fırlatılması ile parıldama arasında bir ilişki olduğuna dair ilk olma özelliği taşıyor. Araştırmanın tüm detayları ise  Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 'de (Royal Astronomical Society dergisinin aylık öne çıkanlar kısmı) yayımlandı.

Süper kütleli kara delikler, kendiliğinden ışık saçmazlar ancak sıcak ve kor halinde maddelerden diskler ile çevrilidir. Kara deliğin büyük yer çekimi bu disklerde dolaşmakta olan gazı kendine doğru çeker, ısıtır ve farklı türlerde ışık yayar. Kara deliğin yakınındaki diğer radyasyon kaynağı ise 'korona'dır. Korona'lar X-ışını üretebilen yüksek enerjili parçacıklardan oluşur ancak görüntüsü ve nasıl oluştukları henüz bir soru işaretidir.

Gökbilimciler koronaların iki muhtemel biçimleri olduğunu düşünüyor. 'Elektrik direği' modeli, koronaların sıkıştırılmış ışık kaynağı olduğunu ve kara deliklerin rotasyon eksenleri doğrultusunda altlarında ve üstlerinde bulunduğunu öne sürüyor. Diğer model ise koronaların daha yaygın, kara deliklerin çevresinde dev bulut biçiminde yayıldığını - kara deliklerin etrafındaki diski de kaplayarak çevreleyen - yapılar olduğunu söyleyen 'sandviç' modelidir. Gerçekte ise koronalar, iki modelin karışımı bir biçime sahip olabilir.

Yeni veriler "elektrik direği" modelinin daha güçlü olduğunu ve ampul benzeri koronaların nasıl hareket ettiğini gösteriyor. Gözlemler gökyüzünü kozmik X-ışını ve gama ışını patlamalarını tespit etmek üzere gözleyen Swift'in, 324 milyon ışık yılı uzaklıktaki Markarian 335 (Mrk 335) adlı süper kütleli kara deliğin parıltısını yakalaması ile başladı. Bir galaksinin merkezinde olan süper kütleli kara delik, gökyüzündeki en parlak X-ışını kaynaklarından biridir.

2014 yılının Eylül ayında Swift Mrk 335'i alevlenirken görüntüledi. Araştırmacılar bunun üzerine NuSTAR ekibini de bu cismi gözlemlemeye davet etti. Daha sonra NuSTAR'ın X-ışını gözleri hedefe kitlendi ve bu alevlenme sürecinin ikinci yarısını başarı ile takip etti.

Verilerin çok detaylı bir şekilde incelenmesi ile, gökbilimciler kara deliğin koronasının son çöküşünü ve tahliyesini gözlemliyor oldukları sonucuna vardılar.

İçe doğru toplanan ve biriken korona sonrasında bir jet gibi dışa doğru fırlatılır. Bilim insanları kara deliklerin içerisinde, bu dışa doğru atılan maddenin nasıl oluştuğu ve atılabildiğini bilmediğimizi söylüyor. Ancak son derece heyecan verici bir ihtimale göre koronalar çökmeden önce bu jetin temellerini oluşturuyor olabilir.

Koronanın nasıl hareket ettiği ise buradan çıkan X-ışınlarının kara deliğin çevresindeki diskten çıkan ışınlardan farklı bir renk spektrumuna sahip olmasından yola çıkılarak tespit edildi. Swift ve NuSTAR tarafından gözlemlenen Mrk 335'ten gelen X-ışını spektrumları incelendiğinde, araştırmacılar X-ışını parıldamasının gerçekleştiği ve bu parıltının sebebinin de koronanın hareketi olduğu sonucuna vardılar.

Koronalar son derece hızlı hareket edebilir. Mrk 335 ile ilişkili olan korona, bilimcilere göre ışık hızının 5te biri kadar bir hızla yolculuk ediyor. Bu olurken de, bize doğru olan yönde saçılan koronanın yarattığı parıltı (parlaklık) gözlemlenebiliyor.

Tüm bu detaylar bir araya getirildiğinde, sonuçlar fışkıran püsküren koronanın kara delikten saçılan X-ışını parıltılarının sebebi olduğunu gösterdi.

X-ışınlarının enerjik kaynakları olan koronaların doğası bilinemiyorken, bu araştırmada gözlenenlere benzer biçimde gerçekleşen ani değişimler ve tesadüfler ile ipuçları elde etmeye başlamış bulunuyoruz.

Bir koronanın nasıl tahliye edildiği ise gökbilimciler için hala cevabı bilinmeyen bir soru olarak varlığını sürdürüyor.




Kaynak : NASA/Jet Propulsion Laboratory. "Black hole has major flare." ScienceDaily. ScienceDaily, 28 October 2015. <www.sciencedaily.com/releases/2015/10/151028071414.htm>.



Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir