Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör

İnsan hafızası; geri sarılıp tekrar izlenebilen ve her defasında da aynı olayların aynı sırada gerçekleştiğinin görüldüğü bir video kaseti gibi değildir. Esasında, hafızalar, onları her hatırlamamızda yeniden oluşturulur. Her yeni oluşumda da hafızalar değişebilir, eklemeler ya da çıkarmalar yapılabilir. Bu durum da insanların hiç yaşamadıkları olaylara dair oldukça berrak hafızalar geliştirdiği sahte hafıza fenomenine sebep olur.

Sahte hafıza, şaşırtıcı bir biçimde yaygındır, fakat bir dizi faktör bu durumun frekansını arttırabiliyor. Yeni yapılan bir araştırma; bir konu hakkında aşırı ilgili olmanın, söz konusu o konuya dair sahte hafızalar geliştirmenizin iki kat artmasına sebep olduğunu ortaya koyuyor.

Geçmişte yapılan araştırmalar, belirli bir kaç alanda --örneğin; yatırım ve Amerikan futbolu gibi-- uzman kişilerin, uzmanlık alanlarıyla ilgili sahte hafızalar oluşturmalarının daha muhtemel olduğunu ortaya koymuştu.

 Ancak bu sonucun nedenlerine dair görüş ayrılıkları yaşanıyor. Bazı araştırmacılar, bir konu hakkındaki fazla bilgi sahibi olmanın, kişinin, daha önce deneyimlediği bir bilgiye benzer yeni bir bilgiyi yanlış biçimde tanılamasının daha muhtemel hale geldiğini ileri sürüyor. Bazıları ise, uzmanların kendi konularında her şeyi bilmeleri gerektiği hissine kapılmalarının bir sonucu olduğunu ileri sürüyor. Bu görüşe göre, uzmanların değerlendirmelerine dair hesap verme zorunluluğu hissetmelerinin; onlarda, mevcut bilgilerindeki boşlukları makul şekilde doldurmalarına ancak yanlış bilgi ile doldurmalarına sebep olur.

Bu durumu daha derinlemesine araştırmak için, araştırmacılar 489 katılımcıdan yedi konuyu en iyi bildiklerinden en az bildiklerine doğru sıralamalarını istediler. Sunulan konu başlıkları ise; futbol, pop müzik, politika, iş dünyası, teknoloji, sinema ve bilimdi. Daha sonra katılımcılardan, en fazla ilgili oldukları konu ve en az ilgili oldukları konu hakkında hatırlayabildikleri olaylarla ilgili dört haberi belirtmeleri istendi. Her iki durumda da tarif edilen olayların üçü gerçekten gerçekleşmişken, birisinin ise tamamen kurgu olduğu görüldü.

Hafıza, bir video kaset gibi değildir.
Hafıza, bir video kaset gibi değildir. Kaynak: Olha Vlasiuk/Shutterstock.com

Sonuçlar, bir konu hakkında ilgili olmanın, söz konusu konuyla alakalı tutarlı hafızalar geliştirme frekansını arttırdığını gösteriyor. Ancak bu durum sahte hafıza sayısını da ciddi bir biçimde arttırıyor. İnsanların %25'inin ilgilenilen bir konuyla ilgili sahte hafızalar geliştirdiği görülürken, en az ilgili oldukları konuya dair sahte hafıza geliştirenlerin ise %10 oranında kaldığı gözlemlendi. Öte yandan, katılımcılara kendilerini uzman olarak tanımlayıp tanımlamadıkları ise sorulmadı ve katılımcılar cevap vermek istedikleri konu hakkında bir seçim yapmadılar. Bu durum şu anlama geliyor; sahte hafızalardaki artışın, spesifik bir konu hakkındaki değerlendirmelere dair hesap verme zorunluluğu hissinden etkilenmesi minimum seviyeye indirgenmiş oldu.

Muhtemel Bir Açıklama

Araştırmacıların değerlendirmelerine göre, sonuçlar; sahte hafızaların, gerçek hafızaların altında yatan mekanizmanın bir yan-etkisi olarak kaynaklandığı teorisini destekliyor. Özetle, kişi bir konu hakkında çok fazla bilgi sahibiyse, beyinde söz konusu bu konuya dair daha fazla hafıza depolanır. Konuyla ilgili yeni bir bilgi ile karşılaşıldığında, bu durum hali hazırda var olan benzer hafıza örgülerini tetikleyebilir. Bu durum da; yeni materyalin tanınması ya da benzerlik oluşturulması hissine sebep olabiliyor, böylelikle de söz konusu yeni bilgiye dair daha önce karşılaşıldığı ve hafızada zaten var olduğu kanaatine varılıyor.

Şöyle düşünün: Diyelim ki; kutup ayılarıyla çok ilgilisiniz. Vahşi yaşam dergilerini okuyor, belgeseller izliyor ve kutup ayılarının vahşi doğadaki hallerini gösteren video görüntülerini yakından takip ediyorsunuz. Bir gün, bir arkadaşınız gelip, size, geçen yıl bir kutup ayısının balıkçı teknesinin ağına yakalandığını anlatan bir haber okuduğunu anlatıyor. Bu hikâyeyi daha önce duymamamış olmanıza rağmen, bu durum sizde kutup ayılarının soylarının tehlike altında olduğuyla ilgili ve kutuplarda yapılan balıkçılık hakkındaki endişelerinizle ilgili hafızalarınızı tetikler. Hikâye size çok tanıdık gelir, böylelikle de bu olayı daha önce duymuş olduğunuz kanaatine varırsınız. Konuyla ilgili fazla bilgi sahibi olmanız,  sizde yeni bir bilginin eski hafızaları tetiklemesini daha muhtemel hale getirir.

Memory'de yayımlanan bu araştırma, hafızayla ilgili kavrayışımıza yeni bakış açıları getiriyor. Birçok insan, olaylara dair kendi hafızalarına fazlasıyla güvenir, fakat sahte hafızaların ortaya çıkması oldukça muhtemeldir. Bir şey ile ilgilenmek sizi o şey hakkında daha fazla bilgi sahibi yapar, ancak sezgilere aykırı bir biçimde bu hafızalarınız daima güvenilir olmayabilir.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir