Çinli bilim insanları, insan beyni gelişiminde rol oynadığı düşünülen bir geni maymunlara aktararak transgenik (gen aktarımlı) makak maymunları elde etti.

27 Mart'ta (2019) National Science Review'de yayımlanan araştırma, transgenik bir maymun modelini kullanarak insan beyninin gelişimini anlamaya yönelik ilk girişim örneği oldu.

İnsan beyni, yapılan binlerce araştırmaya rağmen hala gizemini korumaya devam ediyor. Yıllardır yapılan araştırmalar sonucu elde edilen fosil örnekleri sayesinde atalarımızdan günümüze kadar olan süreçte insan beyninin büyüyüp geliştiğini biliyoruz, ancak bu büyüme ve gelişmede hangi genlerin etkili olduğunu hala tam olarak öğrenebilmiş değiliz.

Çinli bilim insanları hem bu gizemi çözmek hem de CRISPR gibi yeni nesil gen düzenleme tekniklerinin, insanlar üzerinde gelecekte tedavi amaçlı uygulanabilirliğini görebilmek amacıyla, genleri bizim genlerimizle %98.8 oranında benzerlik gösteren maymunlar üzerinde bu deneyleri başlattılar.

Bu yeni çalışmada, Çin'deki ekip, insan beyninin gelişimi hakkında daha fazla bilgi edinmenin bir yolu olarak birçok makak maymunun genomuna MCPH1 adlı bir insan geni ekledi. Geçmişte yapılan araştırmalar, MCPH1'in beynin büyümesinde rol oynadığını ve bu gene sahip olmadan dünyaya gelen bebeklerin beyin büyüklüklerinin normalden daha küçük olduğunu ortaya koymuştu.

Geni, maymun genomuna sokmak için araştırmacılar, maymun embriyolarına geni taşıyan virüsleri enjekte ettiler ve maymunların doğal olarak gelişmesine olanak tanıdılar.

Düzenlenmiş genoma sahip embriyolardan gelişimlerini tamamlayarak doğan 11 maymundan sadece 5’i hayatta kalabildi. Bu beş maymun, insan geninin, gelişimleri ve yetenekleri üzerindeki etkisini görmek için testlere tabi tutuldu. Transgenik maymunların, beyin büyüklüklerini gözlemlemek için kullanılan MRI taramalarında, maymunların hiçbirinin beyninin normalden daha büyük olmadığı görüldü. Ancak yapılan hafıza ve işlem yürütme testlerinde, maymunların tamamının ortalamanın üzerinde bir başarı ortaya koyduğu görüldü. Araştırmayı yürüten ekipten bir araştırmacı ise, insan beyni gelişiminde önemli olduğu düşünülen SRGAP2C genini de maymunlara eklediğini, ancak sonuçlar için biraz daha beklenmesi gerektiğini belirtiyor.

Etik Sınırlarını Aşıyor

Esasında biyobilim topluluğunda beyin gelişimi ile ilgili insan genlerini maymun genlerine eklemenin etik çizgiyi aşacağı konusunda fikir birliği vardır. Primatların kullanıldığı deneyler yürütmek diğer pek çok ülkede etik kurallar açısından uygun görülmezken, Çin, yeni nesil genom düzenleme tekniklerini test etmek amacıyla etik kurallar konusunda sorumlu davranmayarak, bu anlamda tartışma yaratan çalışmalara imza atıyor.

Araştırmayı etik açıdan eleştiren bazı araştırmacılar, insan genlerinin beyin evrimine olan etkilerini incelerken; genetiği değiştirilmiş maymunları kullanmanın hiç uygun bir yöntem olmadığını ileri sürüyor. Öte yandan, bazı bilim insanları da yürütülen bu deneylerin hayvanların hayatlarını değersizleştirdiğini ve ileride ölçünün iyiden iyiye kaçabileceğini belirtiyor.