HES denince aklımıza genellikle çevrecilerin protestoları gelir. Fakat medyada genellikle HES’lerin yani hidroelektrik santrallerinin ne olduğu veya nasıl işlediği konusunda pek bir bilgi yer almamaktadır. Peki, nedir bu HES’ler? Nasıl çalışırlar? Hidrogüç, su gücü anlamını taşır. Hidrogüç genellikle elektrik elde etmekte kullanılır. Hidro elektrik santralleri de gücünü sudan almaktadır. Hidrogüçle çalışan küçük ya da büyük sistemler vardır. Küçük hidrosistemler genel olarak çevreye zararsız olmasına karşın, ülkemizde de genel olarak kullanılan büyük hidrosistemler çevreye negatif etkileriyle bilinirler. Dünyada en çok hidroelektrik santraline sahip olan ülke Amerika’dır. Amerika’yı Çin ve Kanada takip etmektedir. Amerika’nın en büyük hidroelektrik santrali Washington’da Columbia Nehri üzerinde yer alan Grand Coulee güç istasyonu 7,600 megawatt enerji üretmektedir. Ayrıca Amerika elektrik enerjisinin %50’sini hidroelektrik santrallerinden sağlamaktadır. Hidroelektrik santralleri çalışma prensibi olarak, resimde de göreceğiniz üzere, suyun öz gücünü kullanır. Nehirler akarlarken tonlarca suyun akış hızından dolayı büyük bir güce sahiptirler. Hidroelektrik santralleri de suyun bu öz gücünün tribünleri çevirmesinin sağlanmasıyla enerji elde etmeyi amaçlamıştır.Nehirleri seyrederken taşıdıkları gücü hayal etmek biraz zor olabilir. Eğer rafting yaptıysanız veya rafting videoları seyrettiyseniz o gücün sadece küçük bir kısmına şahit olmuş olabilirsiniz. Tonlarca su dar geçitlerden yokuş aşağı akarken hız kazanır ve önüne çıkan her şeyi yerle bir edebilir. Sel sularının bu kadar yıkıcı olmasının sebebi de yine tonlarca suyun yüksek rakımdan hız kazanarak akmasıdır. Hiroelektrik santrallerindeki basit bileşenler ise şunlardır:   Barajlar: Genellikle hidroelektrik santralleri için suyun depolanacağı bir alana ihtiyaç vardır. Bu alanda depo edilen su daha sonra diğer sistemlere yönlendirilir. Giriş kısmı: Yer çekimi dolayısıyla hız kazanan su bu girişlerden sisteme alınır. Tribünler: Şaft yardımıyla jeneratörlere bağlı olan tribün, büyük kanatlara sahiptir. Su bu kanallara çarparak tribünün dönmesini sağlar.  Foundation of Water & Energy Education  (FWEE) verilerine göre, hidroelektrik santrallerde yaygın olarak kullanılan Franchis tribünü 172 ton ağırlığa sahiptir ve dakikada 90 tur dönme kapasitesi vardır. Jeneratörler: Tribün kanatları döndükçe, jeneratörlerin içerisindeki devasa mıknatıslar seri oluştururlar. Bu devasa mıknatıslar bakır bobinleri döndürerek, elektronların hareketiyle alternatif akım üretirler. Dönüştürücü: Santralin içinde yer alan dönüştürücü alternatif akımı yüksek voltaj akımına çevirir. Elektrik hatları: Hidroelektrik santralleri 4 elektrik kablosu çıkışına sahiptir. Birisi topraklamaya yararken diğer üçü üretilen gücü dağıtır. Boşaltma: Tribünleri döndürmekte kullanılmış suyu tribün çıkış kanalı da denilen su borularına yönlendiren sistemdir. Bazı hidroelektrik santrallerinde ise küçük nehirlerin suları, rakımı daha yüksek yerlere yönlendirilir ve suyun doğal yatağından ayrılması sağlanır. Yüksek rakımda depolanan su yine aynı şekilde yüksek rakımdan bırakılarak tribünleri çevirmesi sağlanır bu yöntemle enerji elde edilir.  Genellikle ülkemizde kurulan hidroelektrik santralleri bu sistematikle çalışmaktadır. Hidroelektrik santralleri yapımı için geniş araziler gerekmektedir bu da doğanın tahribatına yol açmaktadır. Her ne kadar yalnızca kesilen birkaç ağaç olarak anlaşılabilse de durum biraz daha karmaşıktır. Suyun doğal yatağından ayrılmasının doğal yaşama ve tarıma negatif etkileri vardır. Suyun binlerce yıldır aktığı doğal yatağı üzerinde, yaşamlarını suya endeksleyen birçok canlı türü bulunmaktadır. Bu canlılar ekosistemdeki doğal yaşam dengesi için hayati önem taşımaktadır. Ve yok olduklarındaki doğa tahribatının telafisi yoktur. Ayrıca su yatakları etrafına yerleşmiş ve tarım yapabilmek için nehir sularına ihtiyacı olan çiftçiler için de bu suların yönlerinin değiştirilmesi olumsuz etki yaratmaktadır. Bunun sadece küçük bir örneği olarak Erzurum Oltu Çayı üzerine yapılan HES'den sonra organik tarım yapan çiftçiler artık tarım yapamaz hale gelmişlerdi. Aşağıdaki fotoğraflardan öncesi ve sonrasına bakabilirsiniz ( kaynak: radikal.com) Erzurum’un Olur İlçesi’ne bağlı Oltu Çayı üzerinde yapımı devam eden Ayvalı Barajı

Dünyadaki en büyük üç hidroelektrik santrali:

• Itaipu: Brezilya ve Paraguay’ın ortak hidroelektrik santralidir ve 12,600 megawatt enerji üretebilir.

• Guri: Venezüella’da bulunmaktadır 10,300 megawatt enerji üretebilir.

• Grand Coulee: Amerika’da bulunmaktadır 7,600 megawatt enerji üretebilir ve 10,030 megawatt üretebilmesi için yenilenmektedir.

 

---

Kaynaklar: U.S. Bureau of Reclamation and the National Renewable Energy Laboratory, How Staff Works, Rediff, Solar Coppe, Hyroearth