Bunaltıcı yaz sıcakları, Dünya'nın her yerinde aynı çağrışımları yapar: sulu aktiviteler, soğuk içecekler ve tabiki dondurma.  Pek çoğumuz, dondurma ve soğuk içeceklerin; yaz mevsiminin bunaltıcı sıcaklarına karşı birer ferahlatıcı olduğu konusunda hemfikirizdir. Peki dondurma ve soğuk içecekler gerçekten de serinlememize yardımcı olur mu?

Bu durumu test etmek için, öncelikle vücudumuzun farklı çevrelerde sıcaklığı nasıl kontrol edebildiğine dair biraz daha derinlemesine bilgi sahibi olmamız gerekiyor. Optimum vücut sıcaklığını koruma sürecine; termoregülasyon yani ısı düzenlemesi denir. Isı düzenlemesi, ısı üretimi ve kaybı arasında hassas bir denge kurulmasıdır.

İnsanlar, sıcak kanlı ya da endoterm canlılardır, yani vücut sıcaklığını dış çevrenin sıcaklığından bağımsız olarak kontrol edebilir. Bunu yapabiliriz çünkü, vücudumuz düzenli olarak iç kimyasal süreçlerin (metabolizma) bir çıktısı olarak ısı üretir.

Nasıl Çalışır?

Metabolizma, vücudumuzun doğru şekilde çalışmaya devam edebilmesi için gereklidir. Besinlerin sindirilmesinden, kana geçişine, hücrelere taşınmasına, yapı taşlarının üretilmesine ve fiziksel aktivite için gerekli enerjinin üretilmesine kadar gerçekleşen bütün süreçler metabolizmanın bir parçasıdır.

Dışarısının sıcaklığı düşük olduğunda, yani soğuk olduğunda, oluşan ısı faydalıdır, ancak dışarısının sıcaklığı yükseldiğinde, aşırı ısınmadan kaçınmamız gerekir. Midemize, dondurma gibi soğuk bir şeyi indirmek sıcaklığın düşürülmesine yardımcı olacağı düşüncesi mantıklı görünse de, esasında dondurmanın verdiği o ilk serinletici etki çok kısa sürer. Çünkü, mideye indiği anda (hatta dondurma gibi karbonhidrat içeren besinlerde henüz ağızdayken) kimyasal sindirim başlar. Kalori bakımından zengin yiyeceklerin sindirimi, vücut sıcaklığında yükselmeye neden olur.

Bu yüzden, serinlemek için en iyi seçenek aslında dondurma değildir. Peki ya diğer soğuk içecekler?

Soğuk bir içecek ve sindirim sistemi arasındaki ısı aktarımı, doğrudan sıcaklığı etkileyebilir. Fakat, bu yalnızca bir anlıktır ve içilen sıvının miktarı ve kalori değerine bağlıdır.

Küçük miktarda sıvı, serinletici etkisini çok hızlı bir biçimde kaybeder ve henüz yemek borunuzdan geçerken (organların etkisiyle) ısınmaya başlar. Fazla miktarlardaki soğuk sıvı tüketimi ise kan akışınızda yavaşlamaya neden olur ve ısı alış verişi etkinliğinin azalmasına neden olur.

Öte yandan, tıpkı dondurmada olduğu gibi; yüksek kalori değerine sahip içecekler (örneğin; meşrubatlar), yutulmalarından çok kısa bir süre sonra metabolizmamızı hızlandırır.

"Ama ben serinliyorum..."

Soğuk içeceklerin serinletici etkilerini, bu içeceklerin oluşturduğu rehidrasyon etkisiyle açıklamak mümkündür. Eğer ki ısı artarsa; vücut, hayati organlardaki fazla ısıyı, konveksiyon ve ışıma yoluyla doğrudan çevreye atıldığı yer olan derimize gönderir.

Isı alış-verişi, sıcaklığı farklı iki madde arasında gerçekleşir ve basitçe, sıcaklığı yüksek madde ısı verirken, sıcaklığı düşük olan madde de ısı alır. Dolayısıyla, vücudumuzdaki bu fazla ısının bulunulan ortama aktarılabilmesi için ortamın sıcaklığının, vücut sıcaklığımızdan düşük olması gerekir.  Aksi durumda tersi gerçekleşir ve vücudumuz dışarıdan ısı alır.

Terleme, vücudumuzun ısı kaybetmedeki en etkili yollarından birisidir. Vücut sıcaklığımızdaki yükselme beynimiz tarafından saptanır ve bütün vücudumuz boyunca dağılmış olan ter bezleri, ter üretmeleri noktasında uyarılır ve terleme başlar.

Terleme sonucu, derimizin yüzeyinde biriken ter, derimizden ısı alarak buharlaşır, bu da ısı kaybına yol açar. Böylelikle derimizin yüzeyine yakın yerlerde akan kan, serinler ve vücut sıcaklığının düşürülmesine yardımcı olur.

Yetişkin bir birey, her gün yarım litre ya da bir litreye varacak kadar ter kaybedebilir, fakat sıcak çevrelerde bu durum, neredeyse saatte yarım litre ya da bir litre kadar olabilir. İşte bu yüzden, sıcak havalarda vücudumuza su alımı önemlidir.

Buz Gibi Bir Bira?

Peki alkollü içecekler için ne söyleyebiliriz? Sıcak bir yaz gününde, pek çok insan serinlemek için dolaptan soğuk bir bira alır. Fakat, alkol; diüretiktir. Yani, vücudunuzun su kaybetmesine neden olur ve böylelikle de terleme ile ısı kaybetme yetinizi azaltır.

Şaşırtıcı bir biçimde, esasında serinlemek için görece sıcak içecekler tüketmek daha iyi bir yöntem olabilir. Şöyle ki; sıcak bir içecek içmek, ağızdaki ve boğazdaki reseptörleri ter üretilmesi noktasında uyarır ve fazla miktarlarda sıcak içecek alımı olmadan vücudunuzun serinlemesine neden olur.

Baharatlı yiyeceklerdeki aktif bileşenler de aynı etkiyi oluşturur. Bu yiyecekler de, vücudun terleme tepkisini tetikleyerek serinlemeye neden olur. Görece sıcak iklimlerde bu tip yiyeceklerin popüler olmasının nedeni budur.

Sonuç olarak, soğuk "tedavisi", tatmin edici ve kesinlikle ferahlatıcı olabilse de, serinlemenin en iyi yolu; baharatlı ve sıcak şeyler yiyerek terlemeye neden olmaktır. Ancak dehidrasyona sebep olmamak için de su tüketmeyi unutmayın.