Çoklu sertleşim (İng. multiple sclerosis - MS) hastalığının nedenleri tam olarak hâlâ bilinmese de, hastalığın genetik ve çevresel risk faktörlerinin üst üste gelmesiyle tetiklendiği varsayılıyor. Cenevre Üniversitesi (UNIGE) ve Cenevre Üniversite Hastaneleri (HUG) araştırmacıları, hastalığın fare modelinde, erken çocukluktaki (çocukluğun ilk dönemlerindeki) geçici beyinsel viral enfeksiyonlar ile yaşamın ileriki döneminde söz konusu beyinsel otoimmün hastalığın ortaya çıkışı arasındaki potansiyel bağlantıyı inceledi. Gerçekten de çocuklukta geçirilen viral enfeksiyondan etkilenen beyin bölgesi, uzun bir süre sonra bağışıklık sistemini tam olarak o konumda kendine yöneltip, otoimmün lezyonlar tetikleyebilen bir değişim geçiriyor. Science Translational Medicine dergisinde yayımlanan bu sonuçlar, bu ciddi hastalığın olası çevresel nedenlerinden birinin aydınlatılmasında ilk adım sayılabilir.

Çoklu sertleşim (diğer adıyla Multipl skleroz) hastalığı, İsviçre'de 1000 kişiden birinde rastlanıyor; hastaların üçte ikisi kadın oluyor. MS beyni etkileyen en yaygın oto-immün hastalık ve şimdiye kadar ne bir tedavi bulunabildi, ne de 30 yaş civarında bu hastalığı tetikleyen etkenler açıkça anlaşılabildi. Ekipten Doron Merkler, çocuklukta geçirilen beyinsel viral enfeksiyonların bununla bir ilgisi olup olmadığını anlamak istediklerini belirtiyor. O tür geçici beyin enfeksiyonları, bağışıklık sistemi tarafından çabucak kontrol altına alınabilir ve geçiren kişide herhangi bir semptom bile görülmeyebilir. Ancak böylesi geçici enfeksiyonlar, bazı koşullar altında, arkalarında bir iz yani beyinde yangısal (iltihabî, enflamatuar) bir imza bırakabilir.

Çocukluk: Hastalık Riskini Etkileyen En Önemli Zaman Dilimi

Bilimciler bu hipotezi sınamak için bir grup yetişkin farede ve bir grup çok genç farede geçici bir viral enfeksiyon tetikledi. Ekipten Karin Steinbach şöyle açıklıyor: "Her iki durumda da fareler herhangi bir hastalık belirtisi göstermedi ve benzer bir anti-viral bağışıklık yanıtı ile bir hafta içinde enfeksiyondan kurtuldular."

Araştırmacılar daha sonra iki grubun da yaşlarının ilerlemesini bekleyip, onlara normal beyin yapısını hedefleyebilen ve ayrıca MS hastalığına katkısı olduğu düşünülen öz-tepkisel (İng. self-reactive) hücreler aktardı. "Bu öz-tepkisel hücreler çoğumuzda mevcuttur ama illâ bir hastalık tetiklemeleri gerekmez çünkü farklı düzenleyici mekanizmalar tarafından kontrol edilirler ve genellikle beyne erişemezler," diyor Steinbach.

Hakikaten de, virüsle yetişkinliklerinde enfekte olan farelerden oluşan grupta, aktarılan öz-tepkisel hücreler beyne erişim kazanamadı ve herhangi bir beyin lezyonu gözlemlenmedi. Ancak virüsle çok küçükken enfekte olan farelerden oluşan grupta, öz-tepkisel hücreler yetişkinlikte beyne erişim kazandı ve tam olarak enfeksiyonun gerçekleştiği konuma göç ettiler. Sonuç olarak, öz-tepkisel hücreler bu bölgelerdeki beyin yapısına saldırmaya başlayarak, beyin lezyonlarının oluşmasına yol açtı.

T-hücrelerinin Birikimi Sinyali Veriyor

Viral enfeksiyonu küçükken geçiren farelerin beyinleri üzerinde yaptıkları analizler sırasında, araştırmacılar bağışıklık hücrelerinin bir alt-tipinin birikimini gözlemledi: Bunlara "beyne-yerleşik bellek T hücreleri" deniyor. "Normal şartlar altında, bu hücreler beyinde dağınık vaziyettedir; bir viral saldırı hâlinde onu korumaya hazırdır. Ama burada, hücreler beyindeki çocukluk enfeksiyonunun tam orada fazlasıyla birikiyor," diyor Merkler.

Ekip bu hücrelerin spesifik olarak öz-tepkisel hücreleri çeken bir molekül ürettiğini buldu; onların beyne erişimini sağlıyor ve oto-immün beyin lezyonlarına neden oluyor. "Bu gözlemi doğrulamak amacıyla, öz-tepkisel hücrelere sinyali ileten almacı engelledik. Gerçekten de o zaman fareler beyin lezyonlarından korundu!"

Saptadıkları molekülü üreten beyne-yerleşik bellek T-hücrelerinin benzer bir birikimine MS hastalarında rastlanıp rastlanmadığına bakan ekip, insanlarda da tam olarak öyle olduğunu buldu. Benzeşim kurarak, bilimciler insanlarda beyne erişim sağlayan mekanizmanın farelerdekine benzer olduğunu düşünüyor. İleride yapılacak çalışmalarda bu konu açıklığa kavuşturulacak.