1920 yılındaki antibiyotik penisilinin keşfi, insanlık tarihi açısından oldukça önemli bir noktaydı. Bu keşif, yalnızca daha önceleri ölümcül olabilen bakteriyel enfeksiyonları tedavi edebilmemize yol açmadı, aynı zamanda yeni antibiyotiklerin keşfi açısından da büyük bir ilginin oluşmasını sağladı. Günümüzde birçok antibiyotik çeşidi mevcut ve bu antibiyotikler enfeksiyonlarla çeşitli yollarla savaşıyorlar. Peki antibiyotikler nasıl çalışır? Antibiyotiklerin vücudumuz üzerindeki yararlı ya da zararlı etkileri nelerdir?

Antibiyotikler Nasıl Çalışır?

Antibiyotiklerin, vücut hücrelerine zarar vermeden vücudumuzdaki istilacı bakterileri nasıl öldürdüğünü merak ettiniz mi? Her ne kadar bakteriler ve insan hücreleri arasında benzerlikler olsa da, farklılıklar da mevcut. Antibiyotikler de bakterilerde olan fakat insan hücrelerinde olmayan bu farklılıkları etkileyerek çalışıyor.

Örneğin, insan hücrelerinde hücre duvarı bulunmazken birçok bakteri tipinde hücre duvarı mevcuttur. Antibiyotik penisilin, bakterilerin hücre duvarı yapmalarını engellemek üzerinden çalışır. Bakteriler ve insan hücreleri, hücre zarlarının yapısı ve protein üretmek ya da DNA kopyalamak için kullandıkları araçlar açısından da farklıdır. Bazı antibiyotikler yalnızca bakteri hücrelerinin zarlarını çözer. Bazı antibiyotikler de bateriye özel DNA kopyalama ya da protein üretme araçlarını etkiler.

Yani, farklı aileden antibiyotiklerin, bakteri öldürmede farklı yöntemleri vardır. Bu antibiyotik farklılıklarını biraz daha detaylandırabiliriz.

Beta-Laktam Grubu Antibiyotikler

Beta-laktam antibiyotikleri, etrafı hücre duvarı ile çevrili bakterileri öldürür. Bakteriler, hücre duvarını molekülleri birbirine bağlayarak oluştururlar. Beta-laktamlar da bu süreci engeller. Hücre duvarının desteği olmadan, hücre içerisindeki basınç artar ve hücre zarı patlar. Beta-laktamlara örnek olarak penisilin ve sefalosporin verilebilir. Bu antibiyotikler, birçok tip bakteri enfeksiyonunun tedavisinde kullanılır.

Makrolitler

Makrolit grubu içerisindeki antibiyotikler, hücrenin protein yapma makineleri olan ribozomları etkilerler. Ribozomlar, hem insan hücrelerinde hem de bakteri hücrelerinde protein üretiminde rol alırlar. Fakat, bakteri ve insan ribozomları arasında farklılıklar vardır. Miktrolitler yalnızca bakteri ribozomlarının çalışmasını engeller. Protein üretemeyen bir hücre, daha fazla hayatta kalamayacaktır. Solunum yolu ve deri enfeksiyonlarında yaygın olarak kullanılan eritromisin, makrolit grubu bir antibiyotiktir.

Kinolonlar

Siprofloksasin ve levofloksasin gibi antibiyotikleri içeren kinolon grubu, bronşit ve zatürre gibi enfeksiyonların tedavisinde kullanılır. Bakteri DNA’sını kopyalamaya başladığı zaman, kinolonlar DNA zincirlerinin kırılmasına sebep olur ve bu kırıkların onarımını da engeller. Bütün bir DNA’ya sahip olmadan, bakteri yaşayamaz ya da çoğalamaz.

Antibiyotik Kullanımı Vücuda Zarar Veriyor mu?

Antibiyotik aldığınızda, kan akışışınızın içerisine girerek vücudunuz boyunca dolaşır. Antibiyotikler bakterileri öldürürken insan hücrelerine zarar vermez. Ancak vücudumuzdaki her bakterinin zararlı olduğunu söyleyemeyiz. Antibiyotikler yalnızca vücudumuz için ‘’kötü’’ olan ve bizi hasta edecek bakterileri öldürmekle kalmaz, aynı zamanda vücudumuza yararlı bakterileri de öldürür.

Vücuda yararlı bakterilerin antibiyotikler tarafından öldürülmesi, bu faydalı bakterilerden aldığımız destekten muaf kalmamız anlamına gelecektir. Ayrıca, faydalı bakterilerin öldürülmesi ile, diğer tip bakterilerin çoğalması için gerekli alan da sağlanmış olur. Bu durum fırsatçı enfeksiyona yol açabilir. Bazı durumlarda fırsatçı enfeksiyon, çevreden vücuduna giren bakterilerin antibiyotikler tarafından zarar görmüş faydalı bakterilerin alanlarında çoğalmaları ile ortaya çıkabilir. Bazı durumlarda da, fırsatçı enfeksiyon, antibiyotiklerin vücut içerisindeki yerleşik mikropların dengesini bozması ve normalde vücuda faydalı olan bakterilerin çok hızlı çoğalarak zararlı hale gelmesi ile ortaya çıkabilir.

Fırsatçı enfeksiyonun yaygın kaynaklarından birisi, kalın bağırsakta doğal olarak bulunan bir bakteri olan clostridium difficile’dir. Birçok faydalı bakteride olduğu gibi, C. difficile de bulunduğu ortamda normal şartlarda zararlı değildir. Fakat, bazı insanlarda ve özellikle deuzun süre antibiyotik kullanmış ileri yaştaki bireylerde, durum değişebilir. Bağırsaktaki faydalı bakterilerin büyük bir çoğunluğu antibiyotikler tarafından öldürüldüğü zaman, C. difficile çoğalarak toksinler üretmeye başlar. C. difficile çoğalması sonrasında, ateş, mide bulantısı, ishal ve iltihaplanma gibi semptomlar görülebilir.

Antibiyotikler. Mikroplar bu maddeleri var olduklarından beri birbirleriyle mücadele etmek için kullanıyorlar. İnsanlarsa bu antik cephaneliğe 1928’de kazayla adım attılar. (…) Çiftçiler, hayvanlarını düşük doz antibiyotiklerle semirterek aynı deneyi 1950’lerden beri istemeden de olsa yapıyorlar aslında. Kullanılan antibiyotik ya da hayvan türü ne olursa olsun sonuç değişmez: Hayvanlar daha hızlı büyür ve daha ağır çeker. Bu “büyüme destekleyiciler”in işe yaradığını herkes biliyordu ama hiç kimse nedenini anlayamıyordu. Blaser’ın çalışması olası bir açıklama sunuyor: Antibiyotikler mikrobiyomu bozarak kilo almaya neden olur.

- Ed Yong (Mikrobiyota)

Antibiyotiklerin bakteri enfeksiyonlarına karşı etkili olduğunu belirtmiştik. Fakat, yaygın bir yanlış bilgi olarak, insanlar grip ya da soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklarda da antibiyotik kullanmaya meyillidir. Grip ya da soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklar, bakteriyel enfeksiyonlar değil virüs kaynaklı rahatsızlıklardır. Dolayısıyla bu hastalıkların tedavisinde antibiyotik kullanmak, eğer vücutta herhangi bir bakteriyel enfeksiyon da yoksa, bir işe yaramayacaktır. Dolayısıyla, her rahatsızlığın çözümü olarak antibiyotik almak, sağlık açısından faydalı değildir.

Sağlıklı bireyler için iyi haber ise, kısa süreli antibiyotik kullanımının etkilerinin vücut tarafından görece kısa sürede telafi edilmesi olabilir. Ancak, vücudumuzdaki faydalı bakterileri korumanın en önemli yolu ise antibiyotikleri yalnızca gerekli durumlarda ve hekim kontrolünde almaktır.