Görselde sıcak gaz halesi mavi skalada tasvir edilmiş. Telif : NASA/CXC/M.Weiss/Ohio State/A Gupta et al

Samanyolu galaksimiz, yalnızca uzaya fırlattığımız uydulardan X-ışını tespit edebilen cihazları olanlar tarafından görüntülenebilen, milyon derece sıcaklığa sahip bir gaz halesi tarafından çevrelenmiştir. University of Michigan'dan gökbilimciler yeni bir araştırma ile, bu halenin Samanyolu galaksisinin diski ile -ki bu diskin içinde gazlar, tozlar, Dünya'mız ve diğer gezegenler ve milyonlarca başka Güneş sistemi gibi sistem bulunmaktadır- aynı yönde ve hatta karşılaştırılabilir bir hızda dönmekte olduğunu keşfederek bir ilke imza attılar.

Araştırmacılardan Edmund Hodges-Kluck, bugüne kadar bilimcilerin Samanyolu gökadasının diski dönerken gökadayı sarmalayan sıcak gaz rezervinin stabil (durağan) olduğunu varsaydığını, ancak bunun yanlış olduğunu belirtti. Sözü geçen sıcak gaz halesi de dönüyor ancak diskin kendisi kadar kadar hızlı değil.

Avrupa Uzay Ajansı'na (ESA) ait XMM-Newton teleskobu  tarafından toplanılan arşivlenmiş verileri kullanarak gerçekleştirilen çalışmada, Samanyolu galaksisi diskinden birkaç kat daha büyük olan ve iyonize plazmadan oluşan gazdan haleye odaklanılıyor.

Astrophysical Journal'de yayımlanan çalışmada, hareketin ışığın dalga boyunda meydana getirdiği kaymadan yola çıkılarak, çok yüksek sıcaklıktaki oksijen gazından gelen ışıklarda bu kayma ölçüldü. Ölçümlerden elde edilen sonuçlar ise bir anlamda beklenmedik bir noktaya işaret ediyordu: Galaksinin etrafındaki gaz halesi, galaksinin diski ile aynı yönde ve diskin saatte 870.000 kilometre/saatlik hızına karşı yaklaşık 650.000 kilometre/saatlik hız ile dönüyor.

Sıcak halenin rotasyonunun, Samanyolu gökadasının oluşumuna dair önemli ipuçları barındırdığını öne süren Hodges Kluck, bu sıcak galaktik atmosferin diskteki maddelerin orijinal kaynağı olduğuna işaret ettiğini belirtti.

Bilim insanları uzun zamandır, neden tüm galaksilerin içlerinde bulmayı bekledikleri maddenin büyük çoğunluğundan yoksun olduğunu merak ediyor ancak soru da gizemini koruyordu. Gökbilimciler; evrendeki maddenin yaklaşık yüzde 80'lik kısmının bugüne kadar yalnızca kütleçekimsel etkisi dolayısı ile tespit edilebilmiş ve hiç gözlenememiş olan gizemli 'karanlık madde' olduğunu belirtiyor. Kalan yüzde 20 oranlı normal maddeye ise, galaksi disklerindeki maddenin yani bilinen maddenin tamamı hesaplandığında bile ulaşılamıyor. Buradaki kayıp maddenin bir kısmının yakın zamanda, bu araştırmada da bahsi geçen galaksi çevresindeki sıcak gaz halelerinde bulunduğu gösterildi.

Bu halelerin rotasyon yönü ve hızı hakkında daha detaylı bilgi edinmek bir anlamda bilinen maddenin neden bu halelerde de biriktiğini, bu haleleri oluşturmak üzere nasıl bir araya geldiğini de gösterebilecek. Buradan yola çıkarak, maddelerin hangi koşullar altında galaksileri oluşturduğu bilgisine de erişilebileceği düşünülüyor.

Şu an en azından bizim gökadamız için rotasyon ile ilgili bir takım bilgilere sahibiz ve buradan yola çıkarak en azından Samanyolu gökadasının nasıl oluşturduğu araştırmaya başlanacak.

Araştırmada edinilen bilgilerin, birim atomların yıldızları, gezegenleri ve hatta galaksileri nasıl oluşturduğu, mevcut galaksileri gelecekte neler beklediği gibi sorulara ışık tutabileceği düşünülüyor. Bir sonraki inceleme konusunu ise X-ray spektrograflar ile gerçekleştirilecek olan, halenin rotasyonu ve bu rotasyonun fiziği oluşturacak.

---

Kaynak : NASA/Goddard Space Flight Center, Astronomers Discover Dizzying Spin of the Milky Way Galaxy’s “Halo”, www.nasa.gov/feature/goddard/2016/astronomers-discover-dizzying-spin-of-the-milky-way-galaxy-s-halo

Referans : Edmund J. Hodges-Kluck, Matthew J. Miller, Joel N. Bregman. THE ROTATION OF THE HOT GAS AROUND THE MILKY WAY. The Astrophysical Journal, 2016; 822 (1): 21 DOI: 10.3847/0004-637X/822/1/21

---