Post Author Avatar
Sevkan Uzel
Yıldız Teknik Üniversitesi - Çevirmen/Editör

Kuzey Yarıküre'de tropikal siklonların yıllık oluşumuna bağlı olarak, her yıl Atlantik kasırga sezonu yaşanır. Bir tropikal siklonun sürekli rüzgarları saatte 63-118 km arası değerlerde olursa, tropikal fırtına olarak adlandırılır ve Dünya Meteoroloji Organizasyonu tarafından oluşturulan isim listesinden bir ad alır. Sürekli rüzgarların hızı 119-153 km arası değerlerde olursa, fırtına yerini Kategori-1 kasırgaya bırakmış demektir. Saffir-Simpson ölçeğine göre kasırga kategorileri, sürekli rüzgar hızlarına göre şöyle belirlenir:

  • Kategori 1: 119-153 km/saat
  • Kategori 2: 154-177 km/saat
  • Kategori 3: 178-208 km/saat
  • Kategori 4: 209-251 km/saat
  • Kategori 5: 251 km/saat ve üzeri

Kasırgalar, tropikal fırtınalar ve tayfunlar aslında aynı fırtına türünü ifade eder; adlandırma farkının kaynağında ise oluştukları yer vardır. Şöyle ki, tropikal fırtınalar ekvatorun yaklaşık 480 km güneyinde oluşan fırtınaları belirtir. Kasırgalar, Kuzeydoğu Pasifik ile Atlantik'te oluşan fırtınalardır. Tayfunlar, Kuzeybatı Pasifik'te oluşan tropikal fırtınalardır. Siklonlar ise Güney Pasifik ve Hint Okyanusu'nda oluşan fırtınalardır.

Yani sadece Atlas Okyanusu'nda ve Pasifik Okyanusu'nun kuzeydoğusunda oluşan tropikal siklonlara "kasırga" adı verilir. Fakat sonuçta tüm tropikal siklonlar aynı biçimde oluşur. Tropikal siklonlar, ılık ve nemli havayı yakıt olarak kullanan devasa makineler gibidir. Bu yüzden de ancak ekvator yakınlarındaki ılık okyanus sularında oluşabilirler.

Oluştukları coğrafi bölgeye bağlı olarak "tayfun" ya da "kasırga" gibi farklı adlarla anılsalar da, aslında hepsi için
kullanılan bilimsel terim "tropikal siklon"dur. Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüşünden ötürü, ekvatorun kuzeyinde oluşan fırtınalar
saatin tersi yönünde, güneyinde oluşanlar ise saat yönünde döner.
(Telif: spaceplace.nasa.gov)

Kasırga Nasıl Oluşur?

Kasırgalar, Dünya'nın en şiddetli rüzgarlarıdır ve temelde iki kaynaktan beslenirler: Isı ve su. Kasırgaların tohumu, ekvatorun üzerindeki ılık sularda atılır; buralarda okyanus yüzeyinin üstündeki hava, ısıyı ve nemi emer. Isınan hava yükselirken, altında düşük basınçlı bir bölge bırakır. Bu süreç yinelenirken hava yüksek basınçlı yerlerden alçak basınçlı yerlere ilerler, ısı yükselir ve havada girdaplar oluşur. Bu sıcak hava, atmosferde belli bir yüksekliğe ulaşınca soğur ve bulutlar şeklinde yoğunlaşır. Ardından büyüyüp girdaplaşan hava ve bulutlar gittikçe büyüyerek, fırtınaya dönüşür.

Yani kasırga oluşması için gereken ilk koşul, kasırgaların işine yarayan birkaç başka koşula da neden olan Atlantik Okyanusu'ndaki ılık sulardır. "Suların daha ılık olması, basıncın daha düşük olması ve dolayısıyla kasırga oluşumuna açık olan, durağanlıktan daha uzak bir atmosfer anlamına gelebilir. Kasırgaların yapı taşı olan fırtınalar daha rahat toplanıp ilerleyebilir," diyor Colorado Eyalet Üniversitesi'nden atmosferik bilimci Phil Klotzbach.

Bir diğer önemli etken ise rüzgar sapmasıdır. Yani atmosferde yükseldikçe rüzgar yönünde görülen değişimdir. "Tropikal Atlantik ılık olduğunda, rüzgar sapması düzeyleri düşer. Rüzgar sapması çok fazla olduğunda ise kasırga parçalara ayrılır," diye anlatıyor Klotzbach. Ekvatorun farklı yanlarında oluşan fırtınaların dönüş yönleri farklı olur.

Fırtına sisteminin dönüş hızı arttıkça, merkezde bir göz oluşur. Gözde hava çok sakindir ve hava basıncı çok düşüktür.
Yukarıdan yüksek basınçlı hava göze akar. Eğer bir tropikal siklonun kesitine bakabilseydik, yukarıdaki çizime benzer görünürdü.
Küçük kırmızı oklar ılık, nemli havanın okyanus yüzeyinden yükselerek, göz çevresinde bulut kuşakları oluşturuşunu gösteriyor.
Mavi oklar ise serin, kuru havanın göze ve bulut kuşaklarının arasına batışını gösteriyor. Büyük kırmızı oklar, yükselen
bulut kuşaklarının dönüşünü gösteriyor. Dönen fırtınadaki rüzgarlar 39 mph hıza ulaştığında, fırtına "tropik fırtına" adını alır.
Rüzgar hızları 74 mph'ye ulaştığında ise "tropikal siklon" yani "kasırga" olur.
(Telif: spaceplace.nasa.gov)

Hava Sistemlerinin Etkisi

Aslında kasırgalar için gereken bileşenler rastgele ortaya çıkmaz; daha geniş hava sistemlerinin rehberliğindedirler. NOAA İklim Öngörü Merkezi'nden Gerry Bell şöyle anlatıyor: "Atlantik boyunca rüzgarı ve basınç şablonlarını gerçekten kontrol eden iki baskın iklim şablonu var. Birincisi El Niño/La Niña çevrimi. Güney Amerika'nın kuzeybatı kıyıları çevresindeki okyanus suyunun normalden daha ılıklaştığı El Niño sırasında Atlantik kasırgaları baskılanırken, La Niña kasırgaların daha fazla işine yarayacak koşullar oluşturuyor.

İkinci iklim şablonu ise Atlantik Çok-Yıllık Salınımı (AMO). Adından anlaşılabileceği gibi, bu 25 ilâ 40 yıl arasında sürebilen bir trend olup, Atlantik'teki ılık sularla ve Afrika musonları ile ilişkilendiriliyor. Bu şablon ılık evresinde olduğunda veya daha ılık bir tropik Atlantik Okyanusu'nda, o yıllar boyunca daha güçlü kasırga şablonları görüyoruz. 1950 ilâ 1970 yılları arasında kasırga eğilimli bir AMO ılık evresi yaşandı ve 1995'ten bu yana da yine yaşanıyor."

2018 Sezonu Nasıl Geçecek?

Atlantik kasırga sezonu Haziran ayı başından Kasım ayı sonuna kadarki zaman dilimini kapsıyor. Doğu Pasifik Okyanusu'nda ise sezonun Mayıs ortasından başlayıp, Kasım sonuna dek süreceği açıklandı. Ancak fırtınaların çoğu Ağustos ile Ekim arası dönemde görülüyor.

Colorado Eyalet Üniversitesi bilimcilerinin 5 Nisan 2018 tarihli açıklamasına göre, bu yılki Atlantik kasırga sezonunun ortalamanın biraz üzerinde geçmesi bekleniyor. Ekip, adı konulmuş 14 tane fırtına öngörüyor ve bunlardan 7 tanesinin çok güçlü kasırgalar olması, 3 tanesinin ise Saffir-Simpson ölçeğine göre büyük kasırga gücüne ulaşmaları (yani Kategori 3, 4 veya 5 olmaları) bekleniyor.

Kasırgaları frenleyen önemli bir El Niño olma olasılığının düşük olmasının, tahminlerin ortalama üzeri şiddette şeklinde yapılmasının birincil etkeni olduğu belirtiliyor. Ekip ayrıca Mayıs sonunda, Temmuz başında ve Ağustos başında tahminlerini güncelleyeceklerini de ekliyor. El Niño/La Niña çevrimi tipik olarak yazın ya da sonbaharın başında oluştuğundan, fazla erken yapılan öngörüler pek anlam taşımıyor.

İklim Öngörü Merkezi, kasırga mevsimlerini de üç sınıfa ayırıyor: 12-28 arası tropikal fırtına ve 7-15 arası kasırga olursa normal üstü, 10-15 tropikal fırtına ve 4-9 arası kasırga olursa normale yakın, 4-9 arası tropikal fırtına ve 2-4 kasırga olursa normal altı. Geçtiğimiz yıl, adlandırılmış 17 fırtına ile aşırı derecede aktif bir kasırga sezonu olmuştu. Bunlardan 10 tanesi kasırga hâlini alırken, aralarından 6 tanesi de "büyük kasırga" mertebesine ulaşmıştı.

Bir kasırganın evrimi ve ilerleyişine örnek olarak 2008 yılının Ike kasırgasının 11 günlük uydu görüntüleri.

Kasırgaların Adlandırılması

İçinde bulunduğumuz 2018 yılının ilerleyen aylarında Karayip Adaları, Meksika Körfezi ve Kuzey Atlantik bölgesinde doğacak kasırgalara şu adlar verilecek: Alberto, Beryl, Chris, Debby, Ernesto, Florence, Gordon, Helene, Isaac, Joyce, Kirk, Leslie, Michael, Nadine, Oscar, Patty, Rafael, Sara, Tony, Valerie ve William.

Dikkat etmiş olabileceğiniz gibi, kasırgalar aslında alfabetik olarak adlandırılıyor; fakat tek bir harf yerine, o harf ile başlayan bir ad vermek, üzerinde konuşmayı kolaylaştırdığı için tercih ediliyor olsa gerek. Toplamda 6 farklı isim listesi var ve her 7.yılın kasırgaları, tekrar ilk listedeki adları alıyor. Ancak eğer bir kasırga çok fazla kayba neden olmuşsa, adı listeden çıkarılıp, listedeki yerine yeni bir ad geçiriliyor. Örneğin 2008 yılında Houston şehir merkezinde bile yaşamı alt-üst eden Ike'ın ardından bu isim emekli edildi.

Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir