Parazit, bir başka türün üzerinde veya içinde yaşayan ve konak olarak kullandığı canlıya zarar veren organizmadır. İnsanlarda hastalıklara neden olan üç ana parazit sınıfı bulunmaktadır: Protozoalar, Helmintler ve Ektoparazitler (dış parazitler). 

Protozoalar ve helmintler, büyük oranda bağırsakları etkileyen parazitlerken; bit ve kurtçukları içeren dış parazitler ise, deriye tutunarak ya da deride delik açarak yerleştiği bölgede uzun süre boyunca kalabilir. Protozoa ve hemintlerin büyük bir kısmı patojenik değildir veya çok hafif atlatılan hastalıklara neden olur. Ancak bazı türler ise, insanlarda ciddi hastalıklara neden olabilir. 

Bir kişinin dışkısında bulunan ve kişinin kendisi veya başka bir kişi tarafından yutulan parazitlerin geçişi olarak bilinen fekal-oral transmisyonlar, parazitik protozoa ve helmintlerin en yaygın geçiş yaptığı biçimdir. Bu tür bulaşların ilk semptomları genellikle ishal gibi gastrointestinal semptomlardır. Parazitler, kırmızı kan hücrelerini veya organları işgal ettiğinde ise, sonuçlar çok daha ciddi olabilmektedir. 

Protozoalar

Protozoalar, insan vücudu içerisinde çoğalabilen tek hücreli organizmalardır. Örneğin, protozoa giardiyanın klasik bir iki-aşamalı yaşam döngüsü vardır. Trofozoit olarak isimlendirilen ilk aşamada, parazit, ince bağırsak içerisinde yüzerek buradaki besinlerle beslenir. İkinci aşamada ise, parazit, hareketsiz bir kist haline gelir. 

Dışkılama yoluyla atılan bu kistler, su kaynaklarına kontamine olabilir ve bu suyun tüketimi veya kontamine gıdalar vasıtasıyla vücuda alınır. İnsan-insan yakın temasları ve sağlıksız yaşam koşulları da bu geçişe neden olabilir. Giardiya semptomları, genellikle ciddi veya kronik ishal, karın bölgesinde kramplar, halsizlik, yorgunluk ve kilo kaybı biçiminde olabilir. 

Protozoa ailesine üye bir diğer önemli parazit ise plazmodyum türleridir. Plazmodyum, sivrisineklerde gelişen ve enfekte dişi sivrisineğin insanları ısırması sonucunda insanlara geçer. Plazmodyum, kırmızı kan hücrelerini yıkarak organ fonksiyonlarını bozar ve insanlarda sıtma olarak bilinen bir hastalığa neden olur. Sıtma, bütün parazitik hastalıklar içerisinde --hâlâ-- en fazla ölüme neden olan hastalıktır. 2017 yılında, küresel çapta büyük çoğunluğu Sahra altı Afrika'dan küçük yaş grubundaki çocuklardan oluşan 435.000 insanın ölümüne neden olmuştur. 

Helmintler

Sıklıkla kurt olarak da isimlendirilen helmintler, genellikle yetişkin aşamalarında çıplak gözle görülebilecek kadar büyük hale gelebilen çok hücreli organizmalardır. Ancak helmintler insan vücudu içerisinde çoğalamazlar. 

Helmintlerin ana gruplarından birisi de düzleşmiş, yumuşak bir gövdeye sahip olan yassı kurtlardır. Bu kurtlar, besin alımı yaptıkları ve dışkıladıkları yalnızca bir açıklığa sahiptir. Yassı kurtların %80'inin parazitik olduğu düşünülmektedir. 

Tenyalar da bir yassı kurt tipidir. İnsanlara bulaşması, cüce tenya yumurtalarının yutulmasıyla gerçekleşir. İnsandan insana geçiş, fekal-oral yolla meydana gelmektedir. Semptomları ishal, karın ağrısı, kilo kaybı ve halsizlik olan bu parazit bulaşının, temel risk faktörleri; diğer parazitlerde de olduğu gibi genellikle zayıf sanitasyon ve kalabalık yaşam ortamlarıdır. 

Helmintlerin bir diğer yaygın görülen türü ise yuvarlak kurtçuklar olarak bilinen nematodlardır. Nematodlar dünyadaki en çok sayıda bulunan çok hücreli hayvanlardır ve hemen hemen her ortamda bulunabilirler. Yassı kurtçukların aksine, nematodların, ağızdan anüse doğru uzanan bir sindirim sistemi vardır.

İnsan nüfusunun yarısından fazlasının, hayatının bir noktasında altı temel grubu bulunan nematodlardan en az birine maruz kaldığı tahmin ediliyor. Bu nematodların yumurtaları veya larvaları genellikle insan konakçıya bulaşmadan önce toprakta gelişir. Bu nedenle bu nematodlara genellikle toprakla bulaşan helmintler denir. İyi bir örnek, kontamine topraktan deriye nüfuz ederek insanları istila eden kanca kurtlarıdır. Toprak zeminlerde uygun ayakkabı kullanmak bu parazitlerin bulaşını önlemede önemlidir. 

Öte yandan, kıl kurdu Enterobius vermicularis'in diğer nematodlardan farklı bir yaşam döngüsü vardır. Kıl kurdu larvaları anüs yakınındaki veya tırnakların altındaki deriye yerleşen yumurtalarda gelişir. Anüs çevresinde kaşıntılar görünmesi, kıl kurdunun en yaygın semptomlarındandır. Kıl kurtları, insandan insana çok kolay bulaşabilir ve bütün bir aileye yayılabilir.

Dış Parazitler

Ektoparazit ya da dış parazit ifadesi, genellikle deriye tutunarak ya da deride delik açarak yerleştiği bölgede uzun süre kalabilen kene, bit, pire gibi organizmaları tanımlamak için kullanılır. 

Örneğin, kaşıntı ve küçük kırmızı lekeler şeklinde karakterize edilen uyuz (skabi), bir uyuz böceğinin neden olduğu bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Uyuz, genellikle uzun süreli deri-deri temasıyla doğrudan insandan insana bulaşır.

Öte yandan saç bitleri de, insan saçında yaşayan ve üreyen kanatsız böceklerdir. Bir dış parazit olan bitler, kafa derisindeki kanı emerek beslenir. Benzer şekilde, keneler ise, memelilerin yaydığı bir koku olan butirik asitin kokusunu almaya duyarlı parazitlerdir. Yumuşak deride kan damarlarının yüzeye yakın olduğu yerlerde yarıklar açarak kan ile beslenen parazit türüdür. 

Korunma ve Tedavi

Bazı parazitler, uzun süreler boyunca uyku halinde kalabilir. Hiç semptom olmayışı ya da belirsiz ve spesifik olmayan belirtilerin görülmesi nedeniyle, bu durum parazitik bir istilanın tanısını zorlaştırmaktadır. 

İyi haber şu ki, teşhis edildikten sonra birçok farklı paraziti tedavi etmek için kullanabileceğimiz etkin ilaçlara sahibiz. Bu ilaçların yan etkileri de vardır ancak genellikle oldukça etkin ilaçlardır. Parazitlerin tedavisine, sanitasyonun iyileştirilmesi ve etkilenen bölgelere uygun kıyafet ve ayakkabıların giyilmesi gibi koruyucu stratejiler de eşlik etmelidir.

Dünya Sağlık Örgütü, endemik bölgelerde yaşayan risk altındaki tüm kişilere periyodik tıbbi tedavi öneriyor, ancak bu öneri hâlâ yeterince uygulanmamaktadır.