Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör

Merhaba sevgili Bilimfili okurları. "Evrim Günü" yazı dizimizin üçüncü kısmını sizlerle paylaşıyoruz. Geçen haftaki yazımızda "Cinsel Seçilim"e bir giriş yapmıştık. Bu hafta ise yeni türlerin ortaya çıkmasındaki temel birkaç mekanizmadan basitçe bahsedeceğiz.






Çok uzun bir zamanı kapsayan, anagenesis olarak tanımlanan "yavaş evrimsel değişim" süreci, bir türün başka bir türe evrimine olanak sağlamıştır. Fakat türleşme sürecinde oluşan birçok yeni tür; Darwin'in "gizemlerin gizemi" olarak tanımladığı bir türün ikiye ayrışması ile ortaya çıkar.


Coğrafik bir değişim; örneğin bir nehrin yatağının değişmesi ya da dağ dizilimi gibi değişimler bir türü ikiye yani iki farklı coğrafyaya ayırır. Bu ayrışma sonucunda da allopatrik türleşme denilen durum ortaya çıkar.


antilop sincabıAllopatrik türleşmeye coğrafi türleşme de diyebiliriz. Coğrafik olarak iki farklı alana ayrılan aynı türün popülasyonları zamanla farklı çevresel şartlara uyum sağlamak zorunda kalırlar. Bu modelde ıraksama (diverjans), gen alış verişi yoluyla popülasyonları genetik olarak birbirine benzer tutma eğiliminde olan gen akışının olmaması nedeniyle kolaylaşır. Yalıtılan popülasyon genotipik ve/veya fenotipik olarak değişim gösterir. Örneğin Amerika'daki Grand Kanyon'un iki farklı yanında kalan antilop sincabının evrimi gibi. Neticede iki popülasyon da ayrışmış ve üreme anlamında da yalıtılmış haldedirler dolayısıyla da birbirinden bağımsız olarak evrimleşmişlerdir. Doğada hiçbir şey "ol" denince olmuyor ne yazık ki, o yüzden bu sürecin oldukça uzun bir zaman dilimi olduğunu söylemeliyiz.




Galapagos ispinozu Galapagos ispinozu

Simpatrik türleşme ise yeni bir türün herhangi bir coğrafi ayrışma olmadan ortaya çıkmasıdır. Örneğin; Galapagos ispinozu ya da Afrika ciklet balığının 13 farklı türü vardır. Bu türler bulundukları çevrede farklı koşullara adapte olmuşlardır, sonrasında ise melezleşme sona ermiştir ( bilim insanları bu duruma bazı yalıtım mekanizmalarının etki etmiş olabileceğini söylüyorlar). Simpatrik türleşme çok hücreli ökaryot organizmalarda nadir olarak görülen, ancak tek bir ana türden (üreme yalıtımı yoluyla) çeşitli popülasyonların genetik ıraksamalarına yol açan ve aynı coğrafi bölgede yaşayan yeni türlerin meydana çıkmasına neden olan mantıklı bir süreçtir.




Afrika ciklet balığı Afrika ciklet balığı

Tıpkı popülasyon içindeki bireyler gibi, türler de hayatta kalabilmek için birbirleriyle çekişme halindedirler ve birçoğu da zamanla yokolmuştur. Aynı zamanda türler kitleler halinde de yokolabilirler, örneğin dinozorların neslinin tükenmesi gibi. Günümüzde de insan türünün aşırı şekilde yayılması, birçok doğal alanın yapılaştırılması, birçok habitatın işgal edilmesi gibi durumlar da bir başka kitlesel yokoluşun sebebi olabilir.


Haftaya görüşmek üzere...


Kaynaklar:


Afrika ciklet balığı görseli


Galapagos ispinozu görseli


Antilop Sincabı görseli 

Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir