Post Author Avatar
Baran Bozdağ
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör

İşler hafıza, günlük zihinsel yaşantımızın ve fonksiyonlarımızın merkezinde, oldukça büyük bir kısmını kapsayan bir hafıza tipidir diyebiliriz. Hafızamızı, farklı görevler için farklı organizasyonlar yaratarak en verimli şekilde kullanmaya çalıştığımızdan, işler hafızaya da günlük işlerde ve bir takım algıların düzenlenmesinde dahi büyük bir iş düşmektedir. İngilizce 'Working memory' denilen işler bellek veya işler hafıza, temelde objelerin büyüklüğünü karşılaştırmamızdan, kapalı veya açık bir alana girdiğimizde olası yürüme yollarını, çıkışları kısa bir süre içerisinde fark etmemize kadar, bir cümlenin sonunda başını hatırlamaktan tutun da henüz alışverişi yaparken ne kadar ödeyeceğimizi üç aşağı beş yukarı anlamaya kadar birçok önemli görevi yürütür.

Bilim insanları ise bu hafızanın şempanzelerde, insanlara oranla ne kadar ve ne oranda gelişmiş olduğunu, işlevselliği ve verimliliğini çok iyi şekilde bilmediğimizden, tüm bunları anlamak için bir araştırma gerçekleştirdi.
Daha önceki araştırmalar, şempanzelerin öğrenme ve uzun süreli hafıza yeteneklerinin oldukça iyi seviyede olduğunu birçok açıdan göstermiş olsa da, işler bellek yetenekleri üzerinde gerçekleştirilen çalışmalar oldukça az sayıda ve bu nedenle bilinenler de son derece sınırlıydı. Şempanzelerin bu yetilerini gün yüzüne çıkarmak için bilim insanları şempanzelerin küçük ve opak (şeffaf olmayan, içi görünmeyen) kutuların içlerindeki yiyecekleri arayacakları bir deney dizayn etti.

Deneyde ilk olarak hangi kutuya yiyeceklerin saklandığını izleyen şempanzelerin kutuları tek tek işaret ederek yiyecekleri aramaya başlaması sağlandı. Eğer işaret ettikleri kutuda gerçekten yiyecek bir şey varsa, şempanzeler bu yemeği afiyetle yiyordu ve her seçimden sonra kutular on beş saniye boyunca kapalı tutuluyordu.

Tüm yiyecekleri kutuların içinden bulup yiyebilmeleri için, şempanzelerin daha önce işaret edip denedikleri kutuları hatırlamaları gerekiyordu. Araştırmacılar da bu görevin zorluğunu kutu sayısını artırmak ve her seçimden sonra kutların yerlerini değiştirmek sûretiyle artırdı. Bu incelemelerin sonunda insan ve şempanze işler bellekleri arasındaki temel farkları da anlama şansı bulduk.

En iyi performans gösteren şempanzeler en az dört kutuyu hatırlarken, bir genç şempanze yediden fazla kutuyu hatırladı. Şempanzelerin daha önceki seçimlerini hatırlamaları için hem kutuların konumlarını hem de görünüşlerini kullandıkları tespit edildi.

Deney düzeneğinin şeması. Telif: MPI f. Evolutionary Anthropology

İnsanların hafıza testlerinde kötü performans sergilediklerinde dahi çoğunlukla bir strateji ve teknik geliştirme ile verilen görevi tamamlamada yaratıcılık ve kolaylaştırmayı işe alarak işler hafıza da farklı bir yetenek seviyesinde olduğu aşikar görünüyor. Örneğin yukarıdaki testi gerçekleştiren insanların büyük çoğunluğu, üzerinde sayılar görünen çizgiler ile ayrılmış kolonlar üzerindeki, deneyerek yer değiştirme ve karıştırma gibi zorlaştıran unsurlara karşı hafızalarının yanında başka bir süreci de dahil ederek daha başarılı sonuçlar elde edebiliyor.

Araştırma gösteriyor ki şempanzelerin de işler bellekleri daha önceki aktivite ve aksiyonlarından yola çıkarak bir izi takip etmek yolu ile görevleri gerçekleştirebiliyor. Bu anlamda bakıldığında kapasite bağlamında şempanze işler belleği, işlevi bakımından insanlardan çok da farklı görülmüyor.

Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology ve University of Veterinary Medicine Vienna'dan Christoph Voelter'e göre, şempanzelerin işler bellek performansları yedi yaşında o görev için özel olarak eğitilmemiş bir çocuğun görevi yaparkenki performansına oldukça benziyor.

Birkaç sene önce Matsuzawa yeni bir bilgisayar görevi oluşturdu. Ekrandaki çalıştırma düğmesine basınca 1 ila 5 arasındaki sayılar rastgele bir sırayla görünüyordu. 0.65 saniye sonra sayılar küçük beyaz karelere dönüşüyorlardı. Görev beyaz karelere hangi karenin hangi sayı olduğunu hatırlayarak doğru sırayla basmaktı.

Şempanze Ayumu bu görevi yaklaşık % 80 doğrulukta tamamladı ve bu oran ortalama Japon çocukları ile aynıydı. Bunun ardından Matsuzawa sayıların görünür olduğu süreyi 0.43 saniyeye düşürdü ve bu durum Ayumu için neredeyse hiçbir fark oluşturmazken, çocukların başarısında ciddi bir düşüş gerçekleşti ve % 60’lara indi. Matsuzawa sayıların gözüktüğü zaman dilimini tekrar azaltıp 0.21 ‘e indirdiğinde, Ayumu hala % 80 başarı gösterirken, çocukların başarısı% 40’a düştü.

Deney, Inuyama’daki tüm şempanzelerle birlikte Ayumu’nun da sıradışı bir görsel hafızaya sahip olduğunu ortaya çıkardı ancak hiçbiri Ayumu kadar iyi değildi. Daha sonraki deneylere Matsuzawa gözüken rakam sayısını arttırdı ve şimdi Ayumu sadece 0.21 saniye gözüken sekiz rakamın sırasını hatırlayabiliyor. Matsuzawa ayrıca zaman aralığını da düşürdü, Ayumu artık sadece 0.09 saniye gözüken beş rakamın sırasını hatırlayabiliyor ki bu insanlar için bırakın hatırlamayı, rakamların ne olduğunu görebilmek için bile sınırda bir zaman. Bu şaşırtıcı aniden ezberleme yeteneği, örneğin vahşi yaşamda düşmanların sayısını ezberlemenin hayatta kalmak için çok önemli olmasından kaynaklanıyor olabilir.

– Alex Bellos (Alex Sayılar Diyarında, ISBN: 9786055289904)
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir