Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Ekim ayı, yılın en karanlık zamanlarının gözle görülür biçimde belirginleştiği aydır. Havanın giderek daha erken saatlerde kararması ve kaçınılmaz olarak da "daha kısa gündüzlerin" görülmesi, saatleri ileri-geri alma geleneğini tekrar gündeme getiriyor. Neredeyse bütün Avrupa'da saatler bir saat geri alınırken, ülkemizde ise yaz saati uygulamasına bir yıl daha devam edileceği açıklaması yapıldı.

Elbette ki, saatleri bir saat geri almak günlerde herhangi bir kısalmaya neden olmuyor ve bu bir saatlik değişim yalnızca gece karanlığını sabah aydınlığına kavuşturmak için yapılıyor. Bazı insanlar daha aydınlık akşam saatlerine önem verir ve aydınlık sabah saatlerinin faydasına pek az dikkat gösterir. Saatlerin geri alınması üzerine süren tartışmalar genellikle aydınlık akşam saatlerinde ulaşımın daha kolay olduğu faydası etrafında döner. Ancak, yapılan araştırmalar, daha aydınlık sabah saatlerinin şimdiye kadar öngörülemeyen avantajlara sahip olabileceğini ileri sürüyor. Sabah saatlerindeki aydınlık; yaklaşan kışa rağmen çalışmadaki eforumuza en iyi şekilde yardımcı olan güçlü beyin-artırıcı etkilere yol açar.

Dünya üzerindeki tüm yaşam, yaklaşık 24 saatlik aydınlık ve karanlık döngüsü boyunca evrimleşmiştir. Bunun açık bir işareti, gece uykusu arzumuzdur, ancak çoğu biyolojik fonksiyon gece ve gündüz etrafında ince ayarlanmıştır. Vücudumuz, biyolojik bir zincir reaksiyonu aracılığıyla çevresel ışığa duyarlıdır.

Zincirleme Reaksiyonlar


Işık yoğunluğu, retinamızdaki özel hücreler tarafından saptanır ve bu bilgi, beynimizin derinlerinde üst kiyazmatik çekirdek denilen bir bölgesinde yer alan biyolojik saati düzenler. Hipotalamusta bulunan üst kiyazmatik çekirdek, hipofiz bezimiz aracılığıyla hormon sekresyonuyla bağlantılı olan endokrin sistemi kullanarak iç vücut süreçlerinin düzenlenmesinden sorumludur. Ancak bunun bilinçli görme ile hiçbir ilgisi olmadığından bizler bu ışık mesajlarının farkında değillizdir. Onların tek görevi, çevresel ışık yoğunluğu hakkındaki bilgileri içselleştirmektir.

Biyolojik zincir reaksyionu, gün boyunca uygun olan kortizol hormonu --karanlıkta az seviyelerde, ışıkta yüksek seviyelerde-- salınımını yönlendiren beynimizle devam eder. Kortizol, beynimizde ve vücudumuzda yarattığı geniş etkiler sebebiyle son derece güçlü bir hormondur. Kortizol, genellikle stres hormonu olarak bilinir ancak 24 saatlik örgüde bizi sağlıklı tutan esasında bu hormondur.

Uyanmanın hemen sonrasındaki ilk 30 dakikada kortizol salgısında ani bir patlama görülür. Bu duruma kortizol uyandırıcı tepki denir ve aydınlık saatlerde uyandığımızda bu etki daha da fazladır. Bu yüzden, aydınlık sabahlar kortizol uyandırıcı tepkiyi arttırır ve dolayısıyla da daha iyi beyin fonksiyonlarını ortaya çıkarır.

Geçmişte yapılan çalışmalar, mevsim değişikliklerinden büyük oranda kötü etkilenenen --mevsimsel duygu durum bozukluğu sahibi-- insanların, karanlık kış aylarında uyandığından daha düşük kortizol uyandırıcı tepki seviyesine sahip olduğunu ortaya koydu.

Bununla birlikte, mevsimsel depresyon, stres, kaygı ve daha az uyarılma yaşadığını bildiren insanlar, kışın en düşük kortizol uyandırıcı tepki seviyesi göstermişlerdir. Fakat, kış karanlığında yapay ışıkla uyanmak kortizol uyandırıcı tepkiyi düzenleyebilmişti. Bu bulgu, ışığa --özellikle de sabah aydınlığına-- maruz kalmanın kışın kortizol uyandırıcı tepkisi düşük olanlar için en etkili tedavi olduğu bulgusuyla da tutarlılık gösteriyor.

Daha güncel araştırmalar, kortizol uyandrıcı tepkinin sağlıklı kortizol salgısının bir parçası olarak ne yaptığını daha ayrıntılı biçimde araştırdı. Yapılan çalışmada, sabahları kortizol salgısında meydana gelen büyük bir ani patlamanın, daha iyi bir beyin plastisitesi (öğrenme kapasitesi), özellikle de hedef odaklılık noktasında, karar verme ve planlamada (yönetsel fonksiyonlarda) daha iyi sonuçlar alabilme ile bağlantılı olduğu görüldü. Öte yandan, yaşlanma ile giderek azalan kortizol uyandırıcı tepki, daha kötü yönetsel işlevlerle ilişkilendirildi.

Günün devrilme noktasında görülen sabah uyanmaları, son derece önemli bir biyolojik olaydır. Kortizol salgısındaki hızlı bir yükseliş, bütün vücut boyunca çalışan biyolojik sistemleri senkronize ederek güne başlamayı sağlar. Bu güçlü hormon, hızlı bir şekilde bütün vücut boyunca yayılır ve tanındığı reseptörler tarafından alınır. Bu reseptörler, önümüzdeki günün zorlukları için enerji toplayarak uygun şekilde hazırlandığımız biyolojik zincir reaksiyonunun bir sonraki aşamasını oluşturur. Kortizol uyandırıcı tepkinin küçüklüğü, optimum düzeyde işlevsel olamamamız anlamına gelir.

Bu yüzden, daha karanlık kış sabahlarında, ani bir kortizol salınımı patlaması oluşturmak zor olabilir. Bunun nedeni, hem uyanışın hem de ışığın, günün bu önemli devrilme noktası için bir uyaran olmalarıdır. Sabah saatlerindeki düşük ışık, biyolojik zincir reaksiyonunu azaltarak çoğumuzun normalin altında hissetmesine ve "tam gazla" çalışmasına engel olabilir. Bu durum, mevsim geçişlerinden normalden çok daha fazla etkilenen insanlarda kaçınılmaz olarak daha belirgin olacaktır. Fakat biyolojik sistemlerimizin sağlığı ve bütçemiz açısından faydalı olmasa da; enerji şirketleri daha fazla kâr sağlayacağı için karanlık sabah saatlerinde sevinçle uyanabiliriz(!)




Kaynaklar ve İleri Okuma:
-The Cortisol Awakening Response in Context. International Review of Neurobiology, (2010). http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0074774210930079
-The cortisol awakening response: More than a measure of HPA axis function. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, (2009). https://pdfs.semanticscholar.org/362a/c4ffaba0adf504415beb5778591a6368be43.pdf
-Day differences in the cortisol awakening response predict day differences in synaptic plasticity in the brain. The International Journal on the Biology of Stress, (2014). http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.3109/10253890.2014.905533
-The cortisol awakening response predicts same morning executive function: results from a 50-day case study. The International Journal on the Biology of Stress, (2015). http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.3109/10253890.2015.1076789
-Why the clocks changing are great for your brain. TheConversation. https://theconversation.com/why-the-clocks-changing-are-great-for-your-brain-86003 (accessed November 6, 2017).




Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir