Bugüne kadar yaşanmış en sert buz çağında canlılar ve özellikle de hayvanlar nasıl hayatta kalmayı başardı? McGill University öncülüğünde gerçekleştirilen yeni bir çalışmada, buzulların eriyik sularının ökaryotlar için hayati bir sığınak görevi yaptığına dair bugüne kadar elde edilmiş ilk direkt delilleri elde etmeyi başardı.

Kartopu Dünya (İng. Snowball Earth) adı ile bilinen bu jeolojik periyot boyunca okyanusların havadaki oksijeni alamayacak şekilde buzullarla kaplı olduğunu biliyoruz ancak yaşamın tamamen sona ermemiş olması kafaları karıştırmaya devam ediyordu.

Proceedings of the National Academy of Sciences'ta yayımlanan çalışmada bilim insanlarının, Namibya, Avustralya ve Kaliforniya'da bugüne kadar ulaşmış olan buzul birikintilerinin geriye bıraktığı demir zengini kayalar üzerinde yürüttüğü incelemeler ve sonuçları raporlandı. Hem dönemin jeolojik haritaları hem de yerel halktan alınan bilgiler ile zorlu tırmanışlar sonucu dönemin taş oluşumlarını tespit eden bilim insanları Kartopu Dünya'nı iklim şartlarını ve jeolojisini anlamaya çalıştı.

Demir oluşumlarının kimyasını inceledikten sonra çalışmayı yürüten bilimciler yaklaşık 700 milyon yıl önce okyanuslardaki oksijen konsantrasyonunu tahmin etmeye ve bu miktarın tamamen oksijene bağlı bir yaşam olan dönemin deniz ekosistemine olan olası etkilerini daha iyi anlamaya çalıştı. Elbette bu canlıların içinde süngerler gibi ilk ve basit hayvanlar da bulunuyor.

Elde edilen bulgular donmuş Dünya'da okyanuslardaki düşük oksijenin yaşanamaz bir alan oluşmasına neden olduğunu gösterse de, yüzeydeki buzul tabakalarının yüzdüğü yerlerde kritik miktarda oksijenli eriyik su bulunduğu gösterildi. Buzul oksijen pompası olarak bilinen bu trend, donan okyanus sularının arasında kalan hava baloncuklarının erime sırasında suyu tekrar oksjien açısından 'lokal olarak' zenginleştirmesine neden olmasından kaynaklanıyor.

700 milyon yıl önce, Dünya, tarihinin gördüğü en sert buz devri fenomenine şahit oldu ve bu olay gezegendeki yaşamın neredeyse tamamını tehdit etti. Daha önceki çalışmalar yaşamın bu dönemde sonlanmamış olmasını sadece buzulların üzerindeki minik erimiş okyanus göletlerinde oksjiene bağlı yaşam formlarının hayatlarını sürdürebilmesine bağlıyorken yeni çalışma ile, oksijenli okyanus sularında da buzulların altında hayatın devam etmiş olduğu ortaya çıkarıldı.

Karmaşık ve yüksek evrim seviyesindeki hayvanların ortaya çıkmasından çok önce gerçekleşen küresel don, hayvan evrimi açısından da büyük bir önem arz ediyor. Bu derecede sert yaşam koşullarının hayvan evriminde çeşitliliğin artmasına büyük bir etki yarattığı öne sürülüyor.

Araştırmacılar oksijen yetersizliğinin yanı sıra buzul koşullarında besine ihtiyaç duyan ilkel ökaryotların bu sorunu nasıl aştığını ve bu iklim koşullarında doğanın besin ağını nasıl sağladığını anlamak için daha ileri çalışmaların ve devam araştırmalarının gerçekleştirilmesi gerektiğini dikkati çekiyor.

Mevcut çalışmanın ise iki soruna birden cevap ürettiği görülüyor: Bunlardan birincisi ilk hayvanların buzlaşma sürecini nasıl atlattıkları, ikincisi ise bugünden bir milyar yıl önce kesilmiş olan demir depozitlerinin tekrar ne zaman ve nasıl ortaya çıkmış olduğu.