İlk bakışta kuşların ve memelilerin beyinleri arasında çok ciddi farklılıklar göze çarpar. Buna karşılık, bazı kuş gruplarının bilişsel yetenekleri, apelerin (kuyruksuz maymunların) bilişsel yetenekleri ile eşdeğer nitelikte olabiliyor. Son yirmi-otuz yıllık süreçte toplanan araştırma sonuçları gösteriyor ki, kuşlar son derece gelişmiş ve komplike bilişsel yetilere sahip olabiliyor.

Bir teoriye göre ise, kuşlar bu yetilerini yalnızca belirli birtakım durumlarda ortaya çıkarıp kullanabiliyor; örneğin yiyeceklerini istiflemek gibi. Trends in Cognitive Sciences dergisinde yayımlanan makalelerinde, Ruhr-Universität Bochum'dan Prof. Dr. Onur Güntürkün ve Viyana Üniversitesi'nden Prof Dr Thomas Bugnyar durumun hiç de bu teorideki gibi olmadığını açıklıyor.

İki araştırmacı birlikte, kuşlarda gözlemlenen birçok bilişsel yeteneği incelemiş ve ortaya çıkarmış olan çalışmaları derledi. Bochum'da Biyopsikoloji Bölüm Başkanı olan Onur Güntürkün açıklamasında 'kargaların ve papağanların mental yeteneklerinin, apelerinkine benzer biçimde çeşitli ve çok yönlü olduğunu' belirtti. Bu kuşların diğer özelliklerinin yanında, mantıklı düşünme, aynada kendilerini tanıma ve empati yetenekleri de bulunuyor.

Beyin Kabuğu Olmadan Kompleks Bilişsellik

Memelilerde, bilişsel yetiler neokorteks olarak da bildiğimiz çok katmanlı serebral korteks tarafından kontrol edilmektedir. Bu yapı kuşlarda bulunmadığından, kompleks mental görevler palyum (pallium) tarafından yönetilir. Üstelik, kuşlar; bir karşılaştırma yapılacak olursa apelere oranla çok daha küçük beyinlere sahiptir.

Güntürkün buna dayanarak şu soruları yöneltiyor : "O halde kuşlar, apelerle aynı bilişsel performansa nasıl sahip olabiliyor? 300 milyon yıllık varoluş süresi içerisinde, kuşlar ve memeliler için beyindeki kompleks bilişsel süreç mekanizmaları birbirinden bağımsız şekilde gelişmiş ve ortaya çıkmış olabilir mi?"

Bu soruların cevabını bulabilmek için Güntürkün ve Bugnyar çok sayıda nöroanatomik çalışmayı analiz etti. İki hayvan grubunun birbirinden çok farklı beyin yapıları olduğunu belirten araştırmacılar, detaylara indikçe bir takım benzerliklerin görülmeye başlandığını öne sürüyorlar. Örneğin iki hayvan grubunun da beyinlerinde prefrontal beyin bölgeleri idari, yürütücü ve uygulayıcı fonksiyonları kontrol etmekten sorumlu.

Benzerliklerin Kökeni Bilinmiyor

Bu benzerliklerin evrimsel süreçte nasıl ortaya çıktığı bilinmiyor. İki hayvan grubu da benzer zorluklarla karşılaştığı için, büyük olasılıkla bilişsel yeteneklerinin temeli olan sinirsel altyapıyı iki farklı koldan ve birbirlerinden bağımsız olarak evrimleştirmiş olabilirler. Bununla birlikte mümkün olan diğer ihtimalde ise, iki grubun en son ortak atası nöronal (sinirsel) özelliklerini iki gruba da geçirmiş olabilir.

Güntürkün konuyu şu şekilde açıklıyor : "Açık olan şey şu; kompleks bilişsellik için çok katmanlı memeli korteksine sahip olmak gerekli değil. Beyin ağırlığı, mental yetenekler ile ilişkili bir özellik değil." (Bkz. Kuşların Beyni Sanılandan Daha Karmaşık)


Ortalamaya bakıldığında bir ape beyni ağırlığı 275 gram ile 500 gram arasında değişirken, bir korteksi olmayan ve apeler kadar da bilişsel yeteneklere sahip olan kuşlar 5 ila 20 gram ağırlığında beyin taşıyor.

---

Kaynak : Onur Güntürkün, Thomas Bugnyar. Cognition without Cortex. Trends in Cognitive Sciences, 2016; DOI: 10.1016/j.tics.2016.02.001

---