Yapılan araştırmalarda, insanlık tarihindeki en kötü salgınlardan birisi olan ve 16. yüzyılda Meksika’nın yerli halkını kıran felaketin, Avrupa’daki salmonellanın ölümcül bir formundan kaynaklanıyor olabileceği öne sürülüyor.

Araştırmalardan birinde, bilim insanları, 1540’larda Meksika yerel halkının yaklaşık %80’inin ölümüyle bağlantısı olan mide bakterilerinin DNA’larını defnedilmiş cenazelerden çıkarmayı başardılar. Bu çalışma, Avrupalıların kolonileştirmeleri sonrasında yerel halkların popülasyonlarındaki ciddi düşüşe sebep olan patojenle alakalı ilk genetik delilleri sunuyor.

Ölü Bedenler ve Hendekler

1519 yılında İspanyol istilacıların başındaki Hernando Cortés’in birlikleri Meksika’ya ulaştığında, buradaki yerli nüfusun yaklaşık olarak 25 milyon olduğu düşünülüyordu. Bu tarihten yalnızca yüz yıl sonra ise İspanyol istilâsı ve bir dizi salgın sonrasında bu bölgedeki nüfus, yaklaşık olarak 1 milyona kadar düştü. Bu kayıpların büyük bir bölümüne, Aztek dilinde öldürücü salgın hastalık anlamına gelen cocoliztli sebep oldu. 2 ana cocoliztli, 1545 ve 1576 yıllarında başladı ve Meksika’nın dağlık arazilerinde yaşayan yaklaşık 7 milyon ila 18 milyon insanın ölümüne sebep oldu.

1576 salgınına şahit olmuş Fransiskan tarihçinin belirttiği gibi; ’’Şehirlerde ve büyük kasabalarda, büyük hendekler kazıldı, ve rahiplerin sabahtan geceye kadar sadece ölüleri taşıyıp onları hendeklere atmaktan başka yapacak bir şeyleri yoktu.’’

Cocoliztli’nin neden kaynaklandığı üzerine, çiçek, kızamık ve karahumma gibi birçok sebep öne sürülse de henüz tam olarak fikir birliğine varılabilmiş değil. 2002 yılında, Meksika’daki National Autonomous University’den araştırmacılar, kıtlık ile daha da şiddetlenmiş virüssel kanamalı ateşin bu kırımın arkasında olduğunu öne sürdüler. Araştırmacılar, 1545 salgınının şiddeti ile 14. Yüzyıl Avrupa’sındaki ''Kara Ölüm'' olarak adlandırılan salgını karşılaştırdılar.

Bakteriyel Genom Bilimi

Bu bilinmezi berraklaştırmak için, Max Planck Institute’den evrimsel genetikçi Johannes Krause’nin öncülüğündeki araştırma takımı, Meksika’nın güneyindeki yüksek kesimlerde gömülmüş 29 insanın dişlerindeki DNA’yı çıkartıp sekansladılar. Bu cesetlerden 5 tanesi dışındakilerin ölümünün, 1545 ilâ 1550 yılları arasına denk gelen cocoliztli ile bağlantılı olduğu düşünülüyor. Bu insanlardan çıkartılan bakteri DNA’ları, 2700’den fazla modern bakteriyel genomu içerisinde barındıran veri tabanı ile karşılaştırıldığında, büyük bir çoğunluğu Salmonella ile eşleşiyor. Kısa, hasar görmüş DNA parçalarının kalıntılarının sekanslanması ile  araştırmacılar Paratyphi C. olarak bilinen bir Salmonella enterica soyunun iki genomunu yeniden yapılandırabildiler. Günümüzde bu bakteriye genellikle gelişmekte olan ülkelerde rastlanıyor ve bu bakteri türü tifoya sebebiyet veriyor. Eğer tedavi edilmezse, bu bakteri kaynaklı ölüm oranı %10 ila %15’lere ulaşabiliyor. Yani, salgının bu bakteriden kaynaklandığı önermesi oldukça mantıklı görünüyor.

Köken Sorunsalı

Krause ve beraberindeki araştırmacıların önermesi, bioRxiv’de yayımlanan başka bir araştırma tarafından da destekleniyor. Bu çalışmada da Salmonella Paratyphi C.’nin Meksika’ya Avrupa’dan gitmiş olabileceği öne sürülüyor. İngiltere’deki University of Warwick’den mikrobiyolog Mark Achtman’ın öncülüğündeki araştırmacılar, Norveç’de 1200’lü yıllarda gömülmüş bir kadının vücudundaki bakteri kalıntılarının genomunu sekansladılar. Bu çalışmada elde edilen veriler, şimdilerde nadir görülen Salmonella soyunun en eski delillerini sunuyor. Ayrıca bulgular, bu bakterinin Avrupa’da yayıldığı fikrini de destekler nitelikte.

Tabii ki, Meksika’da ortaya çıkmadan 300 yıl önce Norveç’de görülen Salmonella Paratyphi C, Avrupalıların bu hastalığı Meksika yerlilerine bulaştırdığı anlamına gelmiyor. Fakat, her ne kadar bu bulgularla doğrudan bir çıkarım yapmak mümkün olmasa da Avrupa’dan bu hastalığın enfekte olmuş istilacılar ile Amerika kıtasına taşınmış olabileceği önermesi de oldukça mantıklı görünüyor. Paratyphi C dışkı ile bulaşıyor. Araştırmacıların önermesine göre, İspanyol istilası sırasındaki sosyal düzendeki çöküş yüzünden kötüleşmiş hijyen koşulları, Salmonella’nın yayılması için gerekli ortamı sağlamış olabilir.

Krause’nin çalışması, eski salgınların arkasındaki patojenlerin belirlenmesi için bir kılavuz niteliğinde. Bu çalışma sonrasında yapılacak yeni araştırmalarla, Salmonella'dan kaynaklandığı neredeyse kesinleşen salgının kökeni daha net anlaşılabilecek.