Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör

İhtiyaç anında başkalarına yardım etme davranışının, uzunca bir süre boyunca, memelilere özgü bir davranış biçimi olduğu, özellikle de insanların yanı sıra bonobolar ve orangutanlar gibi bazı büyük apelere özgü olduğu düşünülüyordu.

Fakat yeni yayımlanan bir araştırmada, Afrika gri papağanlarının da kişisel kazanç beklentisi olmasa bile, hem iyi arkadaşlarına hem de salt tanıdıklarına gönüllü yardım ettiği ortaya koyuldu. 9 Ocak 2020'de Current Biology'de yayımlanan araştırma, sosyal zekâ ve işbirliğinin evrimine dair kavrayışımızda yeni ufuklar açtı.

Papağanlar ve karga-kuzgun gibi kargagiller, olağanüstü problem çözme becerileriyle ün yapmış hayvanlardır. Hatta öyle ki, bu özelliklerinden dolayı zaman zaman "tüylü apeler" olarak da adlandırılırlar.

Örneğin, 2007 yılında hayatını kaybeden Alex isimli ünlü Afrika gri papağanı, 100'den fazla sözcük içeren bir kelime hazinesi geliştirmiş; diğer pek çok özelliğinin yanı sıra renkleri ayırt edebiliyor, nesneleri 6'ya kadar sayabiliyordu.

Öte yandan, etkileyici zekâlarına karşın; geçmiş deneyler, kargaların diğer kargalara yardım ettiğini gösterme konusunda başarısız olmuştu. Araştırmacılar aynı durumun papağanlar için de doğru olup olmadığını merak ediyorlardı.

İspanyol Tenerife adasındaki Loro Parque araştırma istasyonunda deneyler yürüten araştırma ekibi, bir gri papağanı ve bir mavi başlı papağanı; birbirine komşu olacak şekilde ayrı cam kafeslere yerleştirdi. Deneyde, papağanları ayıran cam kafeslere birbirine erişim sağlayabildikleri bir transfer deliği ve papağanlardan birinin kafesine deneyi yapan araştırmacıya erişim sağladığı, açılıp kapanabilen bir delik açıldı.

Her iki papağan türü de, bir kabuklu yemiş ödülü kapmak için deneyi yapan kişiyle jeton değiştirebileceklerini çabucak öğrendi. Fakat, deneyde, yalnızca gri papağanın, deneyi yapan araştırmacıyla alışveriş yapabileceği delik kapalı halde olduğunda --yani herhangi bir kişisel ödül elde etmesini engelleyecek durum söz konusu olduğunda-- komşusuna yardım ettiği görüldü.

Sekiz gri papağanın yedisi, sahip oldukları jetonları komşularına transfer etmeye istekliydi,
böylece kendileri alamasa da komşularının ödülü alabilmesine olanak sağladığı görüldü.
(Görsel: Von Bayern et al., Current Biology, 2020).

Deneyin daha ilk turunda, sekiz gri papağanın yedisi, sahip oldukları jetonları komşularına transfer etmeye istekliydi, böylece kendileri alamasa da komşularının ödülü alabilmesine olanak sağladığı görüldü. Papağanların, daha sonra başka bir rolde test edileceklerini bilmeden bunu yapmaları; kendi lehine karşılık beklemediklerini gösteriyor.

Önemli bir biçimde, gri papağanlar, oyunculuk sergilemenin aksine, görevin doğasını anlamışlar gibi görünüyordu. Diğer papağanın jetonu değişim yapabilme fırsatına sahip olduğunu gördüklerinde, jetonu hemen diğerine iletmeyi tercih ettiler, ancak aynı durum kendileri için söz konusu olduğunda aynı davranışı karşı taraftan göremediler.

Telif: Adrián Azcárate
Telif: Adrián Azcárate

Dost "Kanadı" Uzatmak

Görünüşe göre, tıpkı insanlar gibi, gri papağanlar da tanıdıklarına hala bir miktar veriyor olsalar da daha önce yakın ilişki kurdukları kuşlarla daha fazla jeton paylaşarak arkadaşlarının çıkarını gözetiyorlar. Araştırmacılar, aynı sonucun, papağanların hiç tanımadıkları kuşlar söz konusu olduğunda da ortaya çıkıp çıkmayacağını test etmediler.

Yine de, Amerika papağanı yapmadığı halde, gri papağanların neden prososyal bir davranış gösterdikleri tam olarak belli değil. Ancak araştırmacılar bu durumun, iki türün vahşi doğadaki yaşam biçimleriyle bağlantılı olabileceğini düşünüyor. Çünkü, Afrika grileri 1.200 kuşa kadar varan büyük sürülerde yaşıyor ve bu durum, 10 ila 30 kişilik çok daha küçük gruplar halinde yaşayan Amerika papağanlarından daha fazla sosyal bilişsel beceri gerektirebilir.

Tıpkı insanlar gibi, gri papağanlar da daha önce yakın ilişki kurdukları kuşlarla daha fazla
jeton paylaşarak arkadaşlarının çıkarını gözetiyorlar.
(Görsel: Von Bayern et al, Current Biology, 2020).

Ekip, şimdi dünyanın 393 papağan türü arasında işbirliğinin ne kadar yaygın olduğunu araştırmak ve buna hangi evrimsel baskıların yol açtığını incelemek istiyor. Araştırmacılar, ayrıca, kuşların gerçek bir empatiden yola çıkarak hareket edip etmediklerini ve verilen yardım seviyesinin alıcının ihtiyacı ile orantılı olup olmadığını öğrenmeyi amaçlıyorlar. Örneğin, henüz yemek yemiş bir papağan, aç olanla aynı düzeyde yardım alacak mı?

Kıskançlık Yok

Son araştırmalar, gri papağanların başkalarının iyiliği konusundaki "endişelerini" araştıran önceki çalışmaları kendisine temel alarak ilerliyor.

Aralık ayında (2019) Royal Society Open Science'da yayımlanan ve aynı araştırma ekibi tarafından yürütülen bir başka çalışmada da, ekip, kuşlara iki tür jeton vermişti. Bu jetonlardan biri sadece deneye konu olan kuşun ödül almasına neden olurken, diğeri hem deneğin hem de komşusunun ödül yiyeceği almasına neden olacak şekilde organize edilmişti.

İlk etapta papağanlar rastgele seçim yaparken, sonraki denemelerde komşularıyla dönüşümlü olarak test edildiğinde, her iki kuşa da fayda sağlayan jetonu seçmeyi öğrendikleri görülmüştü.

Bunun yanı sıra, Kasım ayında (2019), Scientific Reports'da yayımlanan bir başka çalışmada da, aynı işe daha iyi bir ödül verildiğinde; insanları da içeren primat grubunun aksine, papağanların herhangi bir kıskançlık davranışı sergilemediği ortaya koyulmuştu.

"Adalet duygusunun" işbirliğinin evrimi için bir ön koşul olduğu düşünüldüğünde, bu bulgu, araştırmacılarda elk etapta bir şaşkınlığa neden oldu. Ancak bu durumun muhtemel bir açıklaması olarak da; yeni fırsatlar ortaya çıktığında partnerlerini değiştiren primatların aksine, türün tek eşlilik tutkusu olabileceği ileri sürüldü. Dolayısıyla da, papağanların tek bir kişiyle çok yakından bağlar kurduğu ve karşılıklı olarak birbirine bağımlı olduğu göz önüne alındığında, aralarından birinin daha iyi bir ödül almasının diğeri için herhangi bir fark yaratmayacağı beklenir.

Görünüşe göre, önemli olan, birlik olduklarında başardıkları şeyin; tek başlarınayken başardıklarından çok daha fazlası anlamına geldiğini fark etmiş olmalarıydı.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir