Bugün, "Mavi Ay" durumuna tanık olacağız. Eğer dışarı çıkarsanız, yazılı ve görsel basında günlerdir oluşturulan algının aksine kendinizi "bir dolu aya" odaklanmış halde bulacaksınız; Dolunay. Yani Ay, mavi olmayacak, bu isimlendirme yanlış bir isimlendirme. Aslında, "Mavi Ay" diğer tam Ay hallerinden farklı değildir.

"Once in a Blue Moon" 

İşte bütün mesele bu kelime öbeğinin ardında yatıyor ve astronomik anlamda (bilim dilinde) hiçbir şey ifade etmiyor.

İngilizce'de konuşma dilinde bu kelime öbeği; "çok nadir/ çok ender/ kırk yılda bir" anlamlarına gelir. Mavi Ay (Blue Moon) isimlendirmesi de esasında bundan kaynaklanır.

"Mavi Ay" kavramı son 200 yılda gelişmiştir. Başlangıçta, mavi bir ay karmaşık durumların bir kombinasyonuna dayanıyordu. Normalde bir astronomik sezonda (mevsimde), 3 defa tam ay görünür ve eğer dördüncüsü görünürse, üçüncü görünen(4'ün üçüncüsü) Tam Ay batı kültürlerinde geleneksel olarak "Mavi Ay" olarak isimlendirilir. Ancak, 1946 yılında hobi olarak astronomluk yapan James Hugh Pruett tarafından "Sky and Telescope" isimli bir dergide yayımlanan yazıdan sonra her şey değişti. Pruett; mavi ayı bir aylık süreçte görünen ikinci tam ay olarak tanımladı. Elbette ki, bu tanım yanlıştı, ancak bu anlaşılması kolay olan yeni tanımı bütün dünyanın kabullenmesi uzun sürmedi.

Biliyorsunuz yılda 12 kez Dolunay evresi görünür ve Ay'ın döngüsü 29.5 gündür. Bizim takvimimizde ise günler 28 ve 31 gün arasında değişir. Dolayısıyla 29.5'u 12 ile çarptığımızda 365 günden geriye 11 günlük bir süre kalır. Yıl içerisinde eğer 13. bir Dolunay evresi görünürse --ki bu durum yaklaşık 3 yılda bir meydana gelir-- bu artan 11 günden birisine denk geleceği açıktır. Bu da şu anlama geliyor 13. Dolunay evresi --Ay'ın döngüsü 29.5 gün olduğundan-- 30 ve 31 günlük ayların birisinde meydana gelecektir. İşte bu denk düşen ayda görülen ikinci Dolunay'a Mavi Ay denir ve mavi rengiyle bir alakası yoktur.

Bu ayın sonunda da Ay'ı ikinci kez tam Ay şeklinde göreceğiz. Temmuz ayının ilk Tam Ay'ı ise 2 Temmuz'da görünmüştü ve 31 Temmuz Cuma günü (bugün) ikinci Tam Ayı göreceğiz; "Mavi Ay". Çoğunlukla Mavi Ay'lar soluk gri ve beyaz görünürler, tıpkı herhangi bir gecede gördüğümüz Ay gibi. Yani ayın ikinci Tam Ayı onun rengini değiştirmez. Öte yandan bir ayda ikinci kez görülen Dolunay durumunu en son 2012 yılında yaşamıştık.

Ancak, çok ender durumlarda Ay mavi görünebilir. 

Doğru bir mavi Ay genellikle volkanik bir patlamayı gerektirir. Örneğin 1883 yılında, Endonezya'daki Krakatoa volkanının 100 megaton nükleer bomba gücünde patlamasıyla insanlar hemen hemen her gün mavi Ay gördüler. Ortaya çıkan kül tabakası atmosferin tepesine çıkar ve Ay mavi görünür.

Krakatoa'dan yükselen küller bu renk değişiminin sebebiydi. Bazı küller 1 mikron büyüklüğündeki parçacıklar halindedir, bu da kırmızı ışığın dalga boyuyla aynıdır. Bu özel boyuttaki parçacıklar; kırmızı ışığı saçarak mavi ışığın geçişine izin verirler. Krakatoa'nın bulutları bu yüzden mavi renk filtresi gibi davranmıştı.

Aynı zamanda, 1983 yılında Meksika'da meydana gelen El Chickon patlamasının ardından insanlar mavi renkli Ay'lar gördüler. Daha sonra 1980 ve 1991 yıllarındaki olaylar neticesinde de mavi Ay'lar görülebildi.

Öte yandan, orman yangınları da aynı aldatmacaya sebep olabilir. Bunun en bilindik örneklerinden birisi de 1953 Eylül'ünde Kanada'nın Alberta eyaletinde meydana gelen yangındı. Mikron boyutunda yağ damlacıkları içeren duman bulutları; Kuzey Amerika'dan İngiltere'ye kadar lavanta renkli Güneş ve mavi renkli Ay'ların görünmesine sebep oldu. Yılın bu zamanında, yaz yangınları sıklıkla mikron boyutlu parçacıkların saçılmasına sebep olur ve bu da Ay'ın mavi renkte görülmesi için uygun durumu oluşturur.

Ancak, Ay kırmızıya da dönüşebilir. Sıklıkla, Ay tam tepeye çıkmadığında --tıpkı gün doğumu ve batımının kırmızı olduğu gibi-- kırmızı görünür. Çünkü atmosfer aerosollarla doludur ve aerosollar volkanlar tarafından saçılan parçacıklardan daha küçüktürler. Bu aerosollar mavi ışığı saçarken, kırmızı ışığın geçişine de müsaade ederler.

Bu yüzden, kırmızı "Mavi Ay"lar, mavi "Mavi Ay"lardan çok daha yaygın görünürler.

---

Yararlanılan Kaynak: NASA, "Summer Blue Moon", http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2015/27jul_bluemoon/