--çev. Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi Şili'nin kuzeyinde Atacama Çölü'nde yüksek bir platoda bulunan astronomik interferometre özellikli radyo teleskoplardır. Milimetre ölçülerinde dalgaboylarını belirlemek daha kolay olduğundan (parazitler çok daha az olduğundan) gözlemevi, yüksek ve kuru olması nedeniyle Atacama Çölü'nde 5,000 metre yükseklikteki Chajnantor Platosu'na kurulmuştur. 66 adet 12 metre ve 7 metre çaplarında radyo teleskoplar evrendeki milimetre ve milimetre-altı ölçülerinde dalgaboylarını araştırmaktadır. ALMA'nın evrenin erken dönemlerindeki yıldız doğumları hakkında fikir vermesi beklenmektedir.--

Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (en. The Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA)) galaksinin merkezinde ve süper kütleli bir kara deliğin olay ufkuna çok yakın aşırı güçlü bir manyetik alan olduğunu ortaya çıkardı.

Bu yeni gözlem astronomlara galaksilerin merkezlerinde "oturan" bu iri "sakinlerin" oluşumunu ve yapısını anlama noktasında yardımcı oluyor. Araştırma sonuçları Science dergisinin 17 Nisan 2015 tarihli sayısında yayımlandı.

Genellikle Güneş'ten milyarlarca kat daha ağır olan süper kütleli kara delikler, Evren'deki hemen hemen bütün galaksilerin merkezlerinde bulunurlar. Bu kara delikler, etraflarına devasa madde miktarında çevresel halkalar ekleyebilirler. Bu madde miktarının büyük çoğunluğu kara deliği beslerken, birazı da ışık hızına yakın bir hızda plazmanın bir jet parçası olarak yakalanmadan hemen önce kaçabilir ve uzaya doğru fırlatılabilir. Her ne kadar olay ufkuna çok yakın bir yerdeki güçlü manyetik alanın; maddenin, karanlığın devasa "dişlerinden" kaçmasına yardım ederek bu süreçte önemli bir rol oynadığı düşünülse de, bu olayın nasıl olduğu tam olarak anlaşılamıyor

Şimdiye kadar, yalnızca kara deliklerden birkaç ışık yılı uzaktaki zayıf manyetik alanlar derinlemesine incelenmişti. Bu çalışmada ise, Chalmers University of Technology ve Onsala Space Observatory 'den astronomlar; PKS 1830-211 isimli uzak galaksideki süper kütlelik kara deliğin olay ufkuna çok yakın olan güçlü bir manyetik alan ile doğrudan ilişkili sinyalleri saptamak için ALMA'yı kullandılar. Manyetik alan çok açık bir şekilde, maddenin, kara delikten bir jet formunda aniden fırladığı bir yerde bulunuyor.

Ekip, ışığın kara delikten çıktıkça polarize olduğu yöntemiyle çalışarak manyetik alanın güçlülüğünü ölçtüler.

Araştırmacılardan Ivan Marti-Vidal:

"Polarizasyon, ışığın önemli özelliklerinden birisidir ve  gündelik yaşamda sıklıkla kullanılır (örneğin; güneş gözlükleri ya da sinemalardaki 3D gözlüklerde). Doğal olarak üretildiğinde ise, manyetik bir çevreden geçtikçe, ışık, polarizasyonunu değiştirmesinden kaynaklı olarak polarizasyon manyetik alan ölçümünde kullanılabilir. Bizim araştırmamızda, ALMA ile saptamasını yaptığımız ışık; tamamen manyetize bir plazmanın bulunduğu yerde kara deliğe çok yakın bir materyalden geçiyordu" diyor.

Astronomlar; ALMA'ya uyarladıkları yeni bir analiz tekniğiyle PKS 1830-211 galaksisi döndükçe galaksi merkezinden gelen ışının polarizasyon doğrultusunu buldular. Bulgular bu tür bir çalışmada bugüne kadar ilk kez kullanılan ve kara deliğin merkezine çok yakın bölgelerin derinlemesine incelenmesine olanak sunan en küçük dalga boylarıydı.

Makalenin yazarlarından Sebastien Muller:

"Elde ettiğimiz şey; Evren'de bugüne kadar bulunmuş en büyük sinyalden yüzlerce kat daha büyük olan pürüzsüz polarizasyon dönüşü sinyalleriydi. ALMA kullanımı sayesinde, keşfimiz; gözlem frekansı açısından ve manyetik alanın derinlemesine incelenebileceği bir mesafe (kara deliğe uzaklığı -olay ufkundan yalnızca birkaç ışık yılı uzaklıkta) bakımından atılan devasa bir adım niteliğindedir. Elde ettiğimiz sonuçlar ve ileride yapılacak olan araştırmalar; süper kütleli kara deliklerin hemen yakınında tam olarak neler olduğunu anlayabilmemize katkıda bulunacak" diyor.

---

Kaynak: European Space Observatory, "ALMA Reveals Intense Magnetic Field Close to Supermassive Black Hole", http://www.eso.org/public/news/eso1515/