Post Author Avatar
Gürkan Akçay
Boğaziçi Üniversitesi - Yazar / Editör
Futbol oynamak, zahmetsiz bir iş gibi görünebilir fakat pek çok bilim insanı, bu oyunun oyuncuların beynine hasar verebileceğinden şüpheleniyor. Bununla birlikte, ciddi sonuçlar da söz konusu olabilir. Örneğin, bunama (demans) riskinin artması beyin hasarı ile ilişkilendirilir1. Ancak ne var ki topa kafa ile vurmanın tam olarak nasıl bir etkisi olduğunu bulmak kolay bir iş değildir çünkü hafif beyin hasarlarını saptayabilmek zordur.

EBioMedicine'da 22 Kasım 2016 tarihinde yayımlanan bir çalışmada, topa kafa ile vurma pratiklerinin tek bir denemesinin dahi geçici hafıza kaybına ve beyindeki kimyasalların normal dengesinde bir bozulmaya sebep olduğu ortaya konuldu2. Ancak topa kafa ile vurma durumunun, tek bir seferden ziyade tekrarlanan bir düzende gerçekleşmesinin ardından, bu etkilerin geçici olarak kalıp kalmadığı ve bu durumun beyin sağlığı üzerinde uzun vadede ne gibi sonuçlara yol açabileceği üzerine araştırmalar yürütülmeli.

Beyin hakkında bildiğimiz çoğu şey, yetişkin beyni üzerine yapılan araştırmalara dayalıdır fakat insan beyni 20'li yaşların başına kadar tam olarak gelişmiş değildir. Özellikle de frontal loblar geç olgunlaşır. Topun etkisini absorbe eden beynin bu kısmı insana özgüdür; dürtü kontrolü ve bilinçli planlama gibi özelliklerin merkezidir. 13-19 yaş aralığında, beyin kimyasalları sürekli değişim halindedir ve beyin birçok açıdan çok hassastır. Bağlantıların yeniden organize edilme süreci, beyin yetişkin haline geçmeden önce yoğun bir bir biçimde gerçekleşir3.

Deneyler


Sıradan bir futbol idmanı, topa kafa ile vurma durumlarının pek çok defa tekrarlanmasını içerir. Peki, kafa ile topa vurma etkileri, küçük yaşlardan itibaren tekrar tekrar meydana geldiğinde beyinde nasıl bir değişime sebep olur?

Araştırmacılar, oldukça hassas bir araştırma tekniği kullanarak bu konuda deneyler yürüttüler. Transkraniyal manyetik stimülasyon, kişinin kafasında dolaştırılan bir halka şekli kullanılarak beynin küçük bir bölümünde kısa manyetik titreşimler oluşturmak için kullanılan bir tekniktir. Bu teknik, kaslar üzerine yerleştirilmiş elektrotlar ile birlikte, beyinden kaslara giden nöral sinyalleri ölçmek için kullanılabilir. (Aşağıdaki videoda transkraniyal manyetik stimülasyon tekniğinin nasıl kullanıldığını görebilirsiniz.)



Buradan yola çıkarak, beyindeki baskı altında tutulan kimyasalların seviyesi ölçülebilir. Bu kimyasallar, beynin belirli bir aktivitesini kesintiye uğratabilir ya da durdurabilir. Örneğin, kasların kontrol edilebilmesini zorlaştırabilir. Yapılan araştırmada, özellikle de beynin motor sistemindeki en güçlü inhibitör olan GABA isimli beyin sinyal kimyasalına yoğunlaşıldı. Eğer ki beyinde daha fazla bir engellenme ortaya çıkarsa bu durum normal beyin kimyasının topa kafa ile vurmanın ardından değiştiği anlamına gelir.

topa-kafa-ile-vurma-gaba-bilimfilicom Topa kafa ile vurmak beyindeki engelleyici bir kimyasal olan GABA salınımını artırır.


Yapılan deneyde, bir grup futbol oyuncusundan, bir top fırlatıcı makinesiyle korner atışını temsil edecek şekilde 20 defa fırlatılan toplara kafa vurmaları istendi. Oyuncuların beyin kimyasallarındaki engellenmeler, transkraniyal manyetik stimülasyon kullanılarak kafa vurmanın öncesinde ve sonrasında ölçülmesinin yanı sıra oyuncuların hafıza gibi bilişsel fonksiyonları da test edildi. Beyindeki bu seviyeler bir gün sonra, iki gün sonra ve iki hafta sonra aynı seviyeler laboratuvarda tekrar gözlemlendi.

Ani ve Ölçülebilir Değişimler


Deneyler sonunda, topa kafa ile vurmanın beyin fonksiyonlarında ani ve ölçülebilir değişimlere yol açtığı sonucuna ulaşıldı. Beyindeki artan engellenme, kafa ile topa vurmanın yalnızca bir denemesinden sonra saptandı. Aynı zamanda da hafıza testi performansında %41 ila %67 arasında düşüş görüldü.

İyi haber, beyin fonksiyonundaki bu değişimlerin kalıcı olmaması ve 24 saat içerisinde normalleşmenin görülmesi... Kötü haber ise bu biyokimyasal kesilme tekrar tekrar sürdüğünde ortaya birikmiş bir etkinin çıkıp çıkmadığını ya da uzun vadede beyin sağlığında ne gibi sonuçlarla karşılaşılacağını henüz bilmiyoruz. Bu yüzden de daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyacımız var.

Ancak topa kafa ile vurmanın, beynin biyokimyasını en azından geçici olarak değiştirdiğini biliyoruz. Öyleyse bir beyin tarayıcısı kullanılarak topa kafa ile vurmanın etkileri görselleştirilebilir. Bir beyin tarayıcısında, beyin yapısındaki mikro-hasarların ve beynin biyokimyasındaki değişimlere bağlı olarak beyin bağlantılarındaki değişimlerin nasıl meydana geldiğini görebiliriz.

Peki, bu durum oyuncular için ne anlama geliyor? Eğer ki topa kafa ile vurmanın hemen sonrasında, beyinde daha fazla bir engellenme oluşursa bu durum kasların kontrolünü etkileyerek oyuncunun performansını düşürebilir ve sakatlanma riskini artırır4.

Öte yandan, topa kafa ile vurmanın bilinen güvenli bir yolu yok. Kafa topuna çıkan bir kişi istemeden de olsa sizde bir beyin hasarına sebep olabilir. Ancak beyin gelişimi sırasında, beyin kimyasındaki kesilmeler fazladan uyarıların yapılmasını da gerekli kılıyor.




Kaynak ve İleri Okuma:
1 Annual Review of Pathology: Mechanisms of Disease. http://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev-pathol-012615-044116?url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org&rfr_dat=cr_pub%3Dpubmed&
2 EBioMedicine. http://www.ebiomedicine.com/article/S2352-3964(16)30490-X/fulltext
3 https://www.youtube.com/watch?v=6zVS8HIPUng
4 British journal of sports medicine. http://bjsm.bmj.com/content/early/2015/12/01/bjsports-2015-094982.abstract
--Letswaart, M., Hunter, A., Di Virgilio, T. "How we discovered that heading a football causes impairment of brain function." The Conversation. https://theconversation.com/how-we-discovered-that-heading-a-football-causes-impairment-of-brain-function-67468




Bu içerik BilimFili.com yazarı tarafından oluşturulmuştur. BilimFili.com`un belirtmiş olduğu "Kullanım İzinleri"ne bağlı kalmak kaydıyla kullanabilirsiniz.
Kaynak ve İleri Okuma
Etiket

Projelerimizde bize destek olmak ister misiniz?

Dilediğiniz miktarda aylık veya tek seferlik bağış yapabilirsiniz.

Destek Ol

Yorum Yap (0)

Bunlar da İlginizi Çekebilir