Bonobolar da en az şempanzeler kadar eli-işe yatkın primatlar. Ve aslında, bonoboların araç-gereç kullanma yetileri ilkel insanların yetilerine çok benzer. Dolayısıyla bonoboların bu yetilerini gözlemlemek; antropologlara, atalarımızın bu tip becerilerinin nasıl evrimleştirdiğine dair deliller sunabilir.

Şimdiye kadar, bonoboları araç gereç kullanma yetilerinden ziyade bağımsız ve basit seks yaşantılarıyla duymuştuk. Yaşadıkları yer olan Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki siyasi istikrarsızlıklar sebebiyle yalnızca sınırlı sayıdaki bonobo populasyonu üzerinde çalışma yapılmasına rağmen, bonoboların doğada yiyecek aramak için araç-gereç kullandıkları görülmemişti.

İsrail'deki Haifa University'den bir araştırma ekibi; esaret altındaki Kanzi isimli bir bonoboyu kapalı bir kütüğü kırarak içindeki yiyeceği çıkarmak için araç-gereç kullanırken gözlemlemişti. Fakat, Kanzi insanlar tarafından büyütülmüş, kendisine işaret dili öğretilmiş ve hatta bir kez bile olsa araç-gereçleri nasıl kullanacağı gösterilmişti, dolayısıyla Kanzi'nin yalnız bir yetenek olma ihtimali de vardı.

Diğer esir bonoboların da Kanzi'nin kabiliyetini gösterip göstermediklerini anlamak için, araştırma ekibi, Almanya'daki hayvanat bahçesinde esaret altında tutulan bonoboları ve Iowa'daki koruma alanında tutulan bonoboları gözlemlediler.

Ekip; bonobolara araç-gereç kullanarak çözmelerini gerektiren bir dizi problem sundular. Örneğin; taşların altına gizlenmiş bir yiyecek gösterildi ve yanlarına içinde bir sopalar ve boynuzlar bulunan potansiyel yardımcılar bırakıldı.



Hayvanat bahçesinde esir tutulan 8 bonobodan 2'si ve koruma alanındaki 7 bonobodan 4'ünün araç kullandıkları ve bazı durumlarda hemen araç-gereçlere başvurduğu görüldü. Bonoboların; sopa, taş ve boynuz gibi gereçleri kazmak için kullandıkları ve aynı zamanda uzun sopaları da büyük kayaları kaldırmak için bir kaldıraç gibi kullandıkları görüldü. Bazıları ise sırayla farklı araç-gereç kullandılar. (Yukarıdaki videoda görebilirsiniz)

Bir diğer görevde ise, koruma alanındaki bonobolardan 3'ü; taşları, uzun kemikleri kırmak için bir çekiç gibi kullandılar ve kemik içine saklı yiyeceği çıkardılar. Bir başka ayrıntı ise, bonobolar, daha önce yalnızca insan soyuna özgü olduğu düşünülen; çok dikkatli bir şekilde boyuna kırıp açma tekniğini kullandılar.
Hatta bir bonobo, sopayı dişleriyle bileyerek onu bir mızrak kıvamına getirdi --şempanzelerin lemur avlamakta kullandıkları bir yöntem-- ve davetsiz misafir olduğunu düşünmüş olabileceği araştırmacılardan birisini dürtü. (American Journal of Physical Anthropology, doi.org/5z7)

Çalışma; bonoboların da en az şempanzeler kadar çok çeşitli araç-gereçleri kullanabilecek kapasitede olduklarını gösteriyor. Öte yandan, yiyecek arama teknikleri; taş devri insanlarının kullanım şekillerini andırıyor. Araştırmacılar; bonobolara hammadde sağlandığında, onları doğru ve kontekse uygun stratejilerle kullanabildiklerini söylüyorlar.

Öte yandan araştırmacılar; esaret altındaki bonoboların vahşi doğadaki kuzenlerinden farklı olarak deney sırasında daha fazla zaman harcadıklarını belirtiyorlar.
Esaret altındaki bonoboların hareketleri vahşi doğada neler olduğuna dair biraz benzerlik taşıyor olabilir. Ancak, bu durum; o potansiyelin hala var olduğunu ve becerilerin gerektiği anda geri gelebileceğini gösteriyor. Araştırmacılar; yiyecek bulmanın daha zor olduğu bölge olan bonoboların yaşam alanlarının güney kısımlarında çalışan diğer araştırmacıların, araç-gereç kullanımının yaygın olduğu bulgusuna ulaşabileceklerini beliriyorlar.

Eğer böyle ise; büyük insansı maymunlardaki araç-gereç kullanımı düşünülenden daha eskiye --insan, şempanze ve bonoboların ortak atalarına yani en az 5 milyon yıl önceye-- dayanıyor olabilir.

---

Araştırma Referansı: American Journal of Physical Anthropology, DOI: 10.1002/ajpa.22778
Kaynak: Bob Holmes-New Scientist, "Bonobos use a range of tools like stone-age humans", http://www.newscientist.com/article/dn27852-bonobos-use-a-range-of-tools-like-stoneage-humans.html?cmpid=RSS|NSNS|2012-GLOBAL|magcontents#.VZ1oU_ntmko